De afgelopen maanden zijn er grote protesten geweest in de VS tegen politie-geweld, en ook in Nederland is er een grote demonstratie geweest. Een van de aanleidingen in Nederland was het gebruik van de nekklem door agenten. Wat moet jij weten over geweld door de politie?

De taak van de politie

Vraag de gemiddelde Nederlander wat de taak van de politie is, en je hoort waarschijnlijk: “Boeven vangen”. Dat is waar een groot misverstand over de politie begint. De taak van de politie staat uitgelegd op de site van de politie zelf: “handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven”. De politie helpt burgers in nood en begrenst burgers die over de schreef gaan.

De politie mag mensen arresteren – soms is dat in opdracht van de Officier van Justitie: “We willen uitzoeken of deze persoon inderdaad een misdrijf heeft begaan en het is veiliger voor de maatschappij dat hij ondertussen niet vrij rondloopt”. Soms is het door politie-agenten ter plekke, omdat de persoon in kwestie de orde verstoort en daarmee zichzelf en/of andere burgers in gevaar brengt.

In beide gevallen betekent arrestatie dus niet dat je ook schuldig bent. Dat bepaalt de politie namelijk niet. De politie vangt dus geen boeven; de politie arresteert verdachten. Dat is belangrijk om te weten, want het zegt iets over hoe je het beste kunt handelen als je gearresteerd wordt. In de wet op de zelfverdediging staat dat je je alleen mag verweren tegen een aanval die “wederrechtelijk” is. Een politie-agent mag jou arresteren (me bepaalde voorwaarden), dus dat is niet wederrechtelijk.

Je verzetten tegen een arrestatie

Je mag je dus ook niet verzetten tegen een arrestatie. Sterker nog: dat is een misdrijf op zich, volgens Artikel 180 Wetboek van Strafrecht. Duwen, trekken, dreigen of weigeren mee te werken, zijn dus niet toegestaan. Ze maken je situatie alleen maar erger, want het gaat er juist meer op lijken dat jij de openbare orde en veiligheid in gevaar brengt. Daarom noemen docenten zelfverdediging vaak 3 belangrijke regels voor als je het niet eens bent met je arrestatie:

1. Niet hier
2. Niet nu
3. Niet jij

Niet hier

Ter plekke is het erg risicovol om je te verzetten. Misschien wordt er gefilmd, maar misschien ook wel niet. Het maakt de situatie alleen maar ingewikkelder als je je gaat verzetten, en later wordt het waarschijnlijk jouw woord tegen dat van de agent. Misschien tref je een aardige agent, maar misschien tref je net die vervelende. Dit is niet erg handig voor jou. Beter is het om rustig mee te gaan naar het bureau, want daar moet alles vastgelegd worden.

Niet nu

Grote kans dat je even flink schrikt als een agent je arresteert of (een lichtere vorm) staande houdt. Je voelt je beschuldigd of misschien voel je je zelfs wel schuldig, of je schaamt je. Misschien ben je bang. Dat allemaal heeft impact op je brein: kort gezegd ga je er niet beter van nadenken. En dus is de kans groot dat je dingen gaat zeggen die je beter niet kan zeggen. Als je meewerkt, geeft dat je de tijd om weer even tot bedaren te komen en je gedachten te ordenen, zodat je later beter kunt beschrijven wat er gebeurd is.

Niet jij

Iedere burger hoort de wet te kennen, maar natuurlijk zijn we niet allemaal juristen. Ik ook niet. Gelukkig zijn er mensen die wél getraind zijn om de wet te kennen en jou op een goede manier kunnen bijstaan: advocaten. Bij een arrestatie heb je het recht om te zwijgen. Dat recht is er om jou te beschermen: zodat je geen dingen zegt die jou later in de problemen kunnen brengen. Maak gebruik van dat recht! Het is er immers niet voor niets. En moet je jezelf verantwoorden, doe dat dan niet alleen, maar maak altijd gebruik van een advocaat.

De politie en het gebruik van de nekklem

Zoals ik al vaker geschreven heb, is de standaardreactie van mensen in crisissituaties: bevriezen. Dat is dus niet vluchten of vechten. Er is echter wel een “poort” naar vechten: mensen die in het nauw gedreven worden, kunnen wel in een staat terecht komen waarin ze met oerkracht vechten. Ik heb dat zelf ervaren toen ik nog jong en onverstandig was en probeerde twee vechtende mannen uit elkaar te houden*. Het waren totaal geen sportschooltypes, maar kantoormedewerkers van middelbare leeftijd, maar toch hingen we met vijf mensen aan de een en met vijf mensen aan de ander, en lukte het ons nauwelijks om ze uit elkaar te houden. Zó sterk is de mens – ja, ook jij.

De taak van de politie is, zoals boven beschreven, de openbare orde en veiligheid te bewaken. Agenten ter plaatse moeten dus altijd een inschatting maken tussen jouw rechten en de rechten van andere mensen op die locatie. Gedraag jij je op een manier die anderen in gevaar kan brengen, dan kan een agent ervoor kiezen om in te grijpen om anderen te beschermen.

De makkelijkste en veiligste manier om jou te stoppen, voor de agent en voor de omstanders, is om jou neer te schieten. Nou kunnen ze daarbij kiezen om jou in je been te schieten, maar ook dat kan fataal zijn, als de kogel je dijbeenslagader raakt. Vandaar dat het geweldsniveau “niet-dodelijk” niet bestaat: onder “dodelijk” komt “minder dodelijk”. Iets dat niet als dodelijk bedoeld is, kan altijd dodelijk uitpakken.

Maar schieten is natuurlijk een vrij zwaar middel en in principe moet altijd het minst zware middel gekozen worden. Vandaar dat agenten soms met z’n allen op een verdachte gaan liggen. Schieten zou veiliger zijn, maar op deze manier is er een kleinere kans dat de verdachte ernstig gewond raakt of overlijdt. En waar ik dus ooit met vijf man probeerde iemand te controleren, weet een agent dat daar best zes tot acht man voor nodig kunnen zijn.

Op het moment dat iemand in een toestand komt waarin in grote hoeveelheden adrenaline en andere hormonen vrijkomen, zijn allerlei andere middelen direct zinloos. Gewrichtsklemmen, pepperspray, de wapenstok: deze werken allemaal op een pijnprikkel, en iemand die onder adrenaline, drugs of veel drank staat, voelt verminderd pijn – of zelfs helemaal geen pijn. Als voorbeeld: de meeste mensen die in een gevecht met een mes zijn neergestoken, hebben helemaal nooit doorgehad dat er een mes in het spel was. Het kan ook goed zijn dat iemand die door het lint gaat in zodanige staat is, dat hij of zij helemaal geen begrip meer heeft van woorden of wat het betekent om je over te geven.

Ook heb ik diverse malen meegemaakt dat mensen niet voelen of niet weten hoe ze mee moeten werken als hun gewricht in een klem wordt genomen. Ze ondergaan de pijn (of voelen hem niet), maar werken onbewust niet mee. Het lijkt alsof de enige gevallen dat een gewrichtsklem betrouwbaar werkt, gevallen zijn waarin de ander weet hoe hij of zij mee moet werken: in de dojo, met ervaren vechtsporters.

Een middel dat daarom wel eens wordt gebruikt om zo’n verdachte toch in de boeien te kunnen slaan, is een arm om de nek. De theorie is als volgt: in principe zijn er twee soorten verwurging – bloedverwurging en luchtverwurging. Bij een bloedverwurging zet je druk op de slagaders in de nek, waardoor er minder bloed naar de hersenen stroomt. Daardoor verliest de verdachte na een seconde of 7 – 9 het bewustzijn. Dan stop je de klem en kun je de handboeien omdoen. De verdachte wordt na ca 20 seconden vanzelf weer wakker. Bij een luchtverwurging knijp je de adempijp dicht. Het duurt dan veel langer voor de verdachte buiten bewustzijn raakt, maar als dat eenmaal gebeurt, loopt hij of zij op z’n minst blijvende schade op of overlijdt.

Nou zou het fijn zijn als bloedverwurging consequent goed toegepast zou kunnen worden. Ik heb ook van zowel wetshandhavers als martial arts-docenten gehoord dat zij tegen een verbod op de nekklem zijn. Hun bezwaar is dat een redelijk zacht middel is weggehaald, en dat agenten nu eerder gebruik van hun vuurwapen zullen gaan maken. Ik kan me daar iets bij voorstellen, maar tegelijkertijd: de straat is niet de dojo. Zeker als een verdachte zich erg hevig verzet, kan het heel lastig zijn om wel de bloedtoevoer maar niet de adem af te sluiten. En ook een bloedverwurging kan blijvend letsel veroorzaken als die voor meer dan een seconde of 9 toegepast wordt. En met al dat trekken en duwen is het natuurlijk zeer lastig om een start- en eindpunt in te schatten. Ik kan me dus ook goed voorstellen dat het risico van deze techniek als te hoog wordt ingeschat.

Maar zelfverdediging gaat niet over hoe we willen dat de wereld eruitziet. Zelfverdediging gaat over hoe de wereld nu is. Daar werken we in. Dus of de nekklem verboden wordt of niet, de wet waar je mee te maken hebt is de wet die op dit moment geldt.

Omgaan met de politie

Dus terug naar jouw eigen werkelijkheid. Ten eerste: Als politie of andere hulpdiensten aankomen: ga daar weg. Als er een opstootje is: ga daar weg. Als er rellen zijn: ga daar weg. Als er gevochten wordt: ga daar weg. De beste manier om te winnen is om niet in vervelende situaties terecht te komen. Vraagt een agent je iets, doe dan wat hij of zij zegt. Grote kans dat ze namelijk niet met jou als persoon bezig zijn, maar met de algemene veiligheid van alle burgers daar. Zeker als je kinderen of andere dierbaren bij je hebt om wie je geeft: ga weg van onveiligheid.

De kans dat je als burger zelf een nekklem moet toepassen is miniem. Ja, als burger mag je een ander arresteren (maar alleen op heterdaad), maar de kans dat je dat lukt, is minimaal. Houdgrepen en gewrichtsklemmen zijn een te licht middel voor zelfverdediging. Je gaat jezelf niet redden uit een zelfverdedigingssituatie door een houdgreep of klem toe te passen. Bovendien: om zo’n techniek toe te passen, moet je je aanvaller blijven vasthouden. Ten eerste: hoe denk je dat in je eentje te gaan doen, als zelfs getrainde agenten daar al een man of zes voor gebruiken? Maar ten tweede: hoe strookt dat met het doel van zelfverdediging: veilig wegkomen uit de situatie?

Waar het op neer komt, is dat de politie een andere missie heeft dan jij. Jouw missie is veilig thuiskomen. De missie van de politie is orde en veiligheid handhaven. Die twee zouden prima met elkaar in overeenstemming moeten kunnen.

Volg dus altijd de aanwijzingen van de politie op. Het gaat niet om jou. Misschien ligt er verderop wel iemand die gereanimeerd moet worden – en elke seconde die de agent in kwestie aan jou moet besteden, kan hij of zij niet hulp bieden waar die het hardst nodig is. Wat de situatie ook is: grote kans dat jij niet het overzicht hebt, en de agent – met portofoon – wel.

Kanttekening

Let wel: dit is geen juridisch advies (ik ben geen jurist) – het is een advies over persoonlijke veiligheid voor de situatie op het moment van schrijven in Nederland. De situatie in de Verenigde Staten is bijvoorbeeld heel anders. Op dit moment zijn er plaatsen waar agenten (misschien) van overheidsinstellingen burgers zonder verklaring oppakken en meenemen:

Militarized Federal Agents from a patchwork of outside agencies have begun policing Portland (in rented minivans vans) without the explicit approval of the mayor, the state, or local municipalities. This is what that looks like in practice: pic.twitter.com/losap4SsgI

— The Sparrow Project (@sparrowmedia) July 15, 2020

Dit is dus wél wederrechtelijk en hiertegen zou zelfverdediging in Nederland dus wél zijn toegestaan. Dat wil nog niet zeggen dat het voor je eigen veiligheid slim is om dat op dat moment te doen – maar het zou wel betekenen dat jij achteraf gelijk zou kunnen krijgen. Ook zou het zo kunnen zijn dat het in bepaalde landen/gebieden beter is voor je persoonlijke veiligheid om niet mee te werken met de politie en wel te proberen te ontsnappen.

Als je jezelf hebt verdedigd

De wet op zelfverdediging (“noodweer” zoals dat in de wet heet), is een constructie die gebruikt kan worden als je jezelf hebt verdedigd en daarvoor wordt aangeklaagd. Als je het argument van noodweer gebruikt, geef je daarbij dus toe dat je die handelingen hebt gedaan. Je kunt niet zeggen “het was zelfverdediging, en trouwens, ik heb het niet gedaan.”

Daarom ook hier weer: als je jezelf hebt moeten verdedigen en je wordt daarvoor aangeklaagd of gearresteerd: maak gebruik van je recht op zwijgen, en maak gebruik van een advocaat. In de VS is alles natuurlijk wat meer uitvergroot dan hier, maar advocaat Marc Victor legt (op soms hilarische wijze) uit waarom je gewoon beter kunt zwijgen.

Nogmaals: ik ben geen jurist en dit is geen juridisch advies. Als je in aanraking komt met politie en recht, laat je dan bijstaan door een advocaat. En ook als je meer wilt weten over recht, politie en zelfverdediging: vraag het een jurist.

——————————————————————————–
* Vechtende mensen uit elkaar proberen te houden is heel onverstandig. Meestal is er een voorgeschiedenis die je niet kent. De mensen kunnen zich tegen je keren, of het kan zelfs vooropgezet zijn. Net als bij EHBO: breng eerst jezelf in veiligheid. Als jij niet veilig bent, kan ook niemand de politie bellen.