Een paar weken geleden kwam het ineens heel dichtbij. De schietpartij, zoals we ze kennen van Amerikaanse openbare ruimtes, leek in Nederland te zijn aangekomen. In Utrecht vielen vier doden. Vlak daarvoor pleegde een man in Nieuw-Zeeland een aanslag met nog veel meer doden.

Moeten we ons nu allemaal zorgen maken? Dat denk ik niet. Nederland is nog steeds een zeer veilig land. Gelukkig zijn vuurwapens hier niet zo gemakkelijk verkrijgbaar dat ze een geaccepteerd onderdeel van de samenleving zijn geworden. Maar toch is het belangrijk nog even wat extra aandacht te besteden aan persoonlijke veiligheid voor het geval je wél in zo’n situatie terecht komt.

Terwijl ik deze blogpost aan het schrijven was, las ik dat voorzitter van het Fonds Slachtofferhulp Pieter van Vollenhoven wil dat burgers vaker ingrijpen bij agressie en geweld. Extra relevant dus dat mensen snappen wat “ingrijpen” betekent.

“Move! Escape or attack!”

Zoals ik in de eerdere post over dit onderwerp schreef, is het allerbelangrijkste dat je in beweging komt. Er zijn twee opties: “escape” of “attack”: ontsnappen of aanvallen.

Ontsnappen heeft zonder meer de voorkeur. Zoals met alle nare situaties: zorg dat je daar niet bent, en als je er wel bent, zorg dat je zo snel mogelijk weg komt. Al is het alleen maar om te zorgen dat het aantal slachtoffers zo laag mogelijk blijft.

En daar moet ik meteen bij zeggen: doe dit zéker als er hulpdiensten arriveren. Als hulpverleners aankomen, of het nou brandweer, ambulance, of politie is, ga jij weg. Zij doen levensreddend werk, en het is belangrijk dat je hen daarbij niet voor de voeten loopt.

Ook als je denkt dat je helpend bezig bent: jij bent een extra factor waar ze rekening mee moeten houden. Als jij daar rond blijft hangen, wordt jij misschien ook slachtoffer en dan hebben ze nóg meer werk. Of misschien ga je wel stennis maken.

Jij vindt misschien dat jij goed bezig bent, maar dat kunnen zij niet weten, want zij kunnen niet in jouw hoofd kijken. Je bent voor hen dus een complicatie. Daarnaast hebben zij misschien wel informatie die jij niet hebt, waardoor er een goede reden is dat zij anders handelen dan jij je had voorgesteld.

Hopelijk hoef ik dit niet te zeggen, maar ga in elk geval niet in discussie met hulpverleners. En ga ze zeker niet uitschelden of agressief benaderen. Ook niet als volgens jou de verkeerde gearresteerd wordt. Ook niet als jij zeker weet dat het anders moet. Van hulpverleners blijf je af.

Dus: komen de hulpdiensten aan, ga dan weg. En ook als de hulpdiensten er nog niet zijn: wegwezen is altijd de beste optie.

Als je er niet voor kiest te ontsnappen

Soms hoor je bij schietpartijen dat mensen zijn gaan handelen, en dat ze geprobeerd hebben anderen te redden. Het initiatief is natuurlijk heel dapper, maar het is heel belangrijk om te kijken of deze acties ook echt zinvol zijn.

De eerste belangrijke vraag is zoals altijd: wat is je doel? Wat is je missie? Bij een schietpartij of aanslag zou dat zijn: “zorgen dat er zo weinig mogelijk slachtoffers vallen”. Het gaat hier namelijk om mensenlevens redden. Je bent geen rechter of gevangenisdirecteur, dus “de dader uitschakelen” is een subdoel van het hoofddoel – en niet het hoofddoel zelf.

Daarna is het belangrijk hoe je dat doel gaat bereiken. Het heeft geen zin om zomaar iets te gaan doen, en je moet niet van jezelf verwachten dat je op dat moment wel zult weten wat de juiste aanpak is. Op situaties als deze moet je jezelf voorbereiden.

En dan nog: achteraf weten we natuurlijk wat er aan de hand was. Maar in werkelijkheid heb je helemaal geen overzicht. Je hoort misschien een harde knal of een paar harde knallen. Hoe weet je wat er aan het gebeuren is? Hoe weet je wie de dader is en wie misschien wel een slachtoffer dat zichzelf verdedigt? Met al deze dingen moet je rekening houden – je moet er over nadenken en begrijpen wat de consequenties zijn.

Verschillende types handelingen

De dader aanspreken

In sommige gevallen spreken omstanders de dader aan, met vermaningen als “Doe het niet”. Aangezien wapens in Nederland verboden zijn, en zeker vuurwapens niet zomaar verkrijgbaar, kun je er vanuit gaan dat de dader zijn handelingen heeft voorbereid. Daar heeft hij tijd voor gehad, dus hij heeft zich vast al vaak genoeg afgevraagd of hij dit moet doen of niet.

Grote kans ook dat anderen al met hem hebben gepraat. Denk dus niet dat proberen hem met woorden te stoppen een briljant idee is waar nog niemand anders op is gekomen. De kans dat hij zegt “Oh ok, dan doe ik het gewoon niet” is nihil. In het beste geval heb je niks geholpen; in het ergste ben jij gewoon een extra slachtoffer dat extra makkelijk is uit te schakelen.

Net als in andere zelfverdedigingssituaties, zul je de aanvaller een probleem moeten geven. Maar in het geval van schietpartijen en aanslagen is dat nog extra moeilijk. Vaak heeft de pleger zijn of haar eigen dood al als gegeven aangenomen. Waar je in andere situaties een dader kunt laten inzien dat zijn handelingen hemzelf schade gaan berokkenen, kan dat in het geval van een schietpartij of aanslag niet.

Dan maar zelf een vuurwapen aanschaffen?

Nu denk je misschien: het veiligste en snelste zou zijn om de dader neer te schieten. Je kunt de bedreiging dan van een afstand uitschakelen, zonder zelf risico te lopen. Het probleem is echter dat dit soort geweld voornamelijk wordt gepleegd als er veel omstanders zijn. Het risico is dan te groot dat je ook omstanders raakt. Verdwaalde kogels kunnen door dunne muren of ramen nog meer slachtoffers maken die je niet eens hebt gezien, of afketsen van harde voorwerpen en omstanders raken. En ja, dat gebeurt.

Als je nu denkt: dan maar een paar slachtoffers meer, maar dan heb ik tenminste de dader te pakken: dan ben je nu al je missie vergeten. Je missie was immers voorkomen dat er meer slachtoffers vallen. Zoveel mogelijk slachtoffers maken is het doel van de dader, en als jij ook nog eens omstanders raakt, heb je alleen de dader maar geholpen.

Vergeet ook niet dat er ondertussen hulpdiensten kunnen arriveren. Als jij dan met een wapen rondloopt, is het voor hen onmogelijk te weten of jij een behulpzame burger of juist de dader bent. Mocht dit gebeuren, doe dan altijd direct wat de hulpdiensten zeggen. Ga niet in discussie over dat jij eigenlijk “de goeie” bent, want dat kost tijd waarin mensen gered hadden kunnen worden.

De dader de weg versperren

Andere handelingen die je in dit soort situaties wel ziet, zijn: de weg van de dader versperren of andere omstanders verstoppen.

Zoals ik al eerder schreef: series en films geven ons een raar idee over welke materialen kogelbestendig zijn en welke niet. Deuren, tafels, autoportieren, gipswanden, meubels: in series en films houden deze dingen kogels tegen, maar in werkelijkheid niet.

Als je omstanders wilt beschermen door ze te verstoppen, begrijp dan dat deze mensen ten eerste onvindbaar zullen moeten zijn – anders zijn ze juist makkelijk om te brengen. Je weet vast nog wel van verstoppertje spelen hoe het voelt als iemand naar je op zoek is en je kunt je niet verplaatsen. En als ze dan verstopt zijn, dan moeten ze dat ook in gegarandeerd kogelvrije situatie zijn. Anders kunnen ze alsnog gedood worden, expres of zelfs per ongeluk.

Dit geldt ook voor je eigen lichaam. De weg van de dader versperren zonder hem een probleem te geven, heeft weinig zin. Je geeft hem eigenlijk een gratis extra slachtoffer. Hij ruimt jou uit de weg en loopt zo door naar de volgende. Dit geldt ook voor proberen liggende slachtoffers met je lichaam te bedekken. Het werkt niet.

Zoals je hopelijk begrijpt, is de kans groot dat je zo’n aanval niet overleeft als je kiest voor de optie “aanvallen”. Maar als je anders gekozen zou hebben om de dader aan te spreken of zijn weg te versperren, dan neem ik aan dat je hier al vanuit gaat. Dan is de vraag dus: hoe ga je dat oneindig kostbare mensenleven dat je bereid bent op te geven, dan op zo zinvol mogelijke wijze gebruiken?

De dader een probleem geven

Uiteindelijk denk ik dat je uitkomt bij iets van “aanvallen met een geïmproviseerd wapen”. Wil je echt je missiedoel bereiken door het aantal slachtoffers zo laag mogelijk te houden, dan zul je de aanvaller een zodanig probleem moeten geven dat hij niet nog meer slachtoffers kan maken. Dát geeft anderen de tijd en mogelijkheid om weg te komen, en het geeft hulpdiensten tijd om aan te rijden.

Je zult het de dader dus zo moeilijk moeten maken dat al zijn aandacht gericht is op jou. Dat hij al zijn mogelijkheden zal moeten gebruiken om jou uit te schakelen. Dat gaat dus niet over zijn weg versperren of een beetje duwen en trekken. Hij is toch al bereid zijn leven weg te gooien, dus je zult hem moeten laten vechten om zijn doel te bereiken.

Net zoals voor andere zelfverdedigingssituaties, heb je hier dus training voor nodig: in fysiek vechten, in gebruik maken van de omgeving, geïmproviseerde wapens, maar vooral ook in mindset, en in strategische en tactische keuzes. Om van jezelf of anderen te verwachten dat ze dit zonder voorbereiding kunnen, is onrealistisch. Sterker nog: zonder deze voorbereiding is de kans groot dat je de situatie erger maakt.

Hoopvol maar voorzichtig

Nu je dit zo leest, zou je misschien het idee kunnen hebben dat ik pessimistisch ben over ingrijpen bij een schietpartij of aanslag. Dat ben ik niet, maar ik vind wel dat je al deze bedenkingen goed moet begrijpen voor je aan de slag kunt.

Maar toch ben ik hoopvol. Ik denk namelijk dat het voor iedereen beter is als zoveel mogelijk mensen deze bedenkingen begrijpen. Als zoveel mogelijk mensen voorbereiding en training gaan nemen in zelfverdediging. Zoals het ook voor iedereen beter is als zoveel mogelijk mensen getraind zijn in EHBO en reanimatie.

Ik denk dat de mindset, het begrip en de principes en vaardigheden die je nodig hebt om een schietpartij of aanslag het hoofd te bieden, ook de rest van je leven beter zullen maken. Dus als jij vindt dat omstanders zouden moeten ingrijpen, als je bereid bent je leven te geven om een dader aan te spreken of de weg te versperren, raad ik je van harte aan te gaan leren hoe je zinvol kunt ingrijpen.