De laatste jaren is er gelukkig veel aandacht voor seksueel misbruik van kinderen – een epidemie aan leed die de hele maatschappij raakt. Op politiek niveau is er aandacht voor, en vele hulpverleners maken zich al jaren sterk voor betere behandeling van slachtoffers.

Dit artikel is niet bedoeld als stok om jou als ouder of verzorger mee te slaan. De aard van het probleem is zo ingewikkeld dat we jou als ouder of verzorger niet alleen verantwoordelijk kunnen maken voor wat er met jouw kind gebeurt. Daarnaast moeten we er ook voor waken dat we niet de schuld weghalen bij de dader – we moeten de schuld en verantwoordelijkheid neerleggen daar waar hij thuishoort.

Toch kan ik me goed voorstellen dat je bij alle berichtgeving denkt, “Maar wat kan ik doen om dit te voorkomen? Moet ik nu op m’n handen gaan zitten, of zijn er ook dingen die ik zelf kan doen?” Daar is dit artikel voor bedoeld.

Het probleem

Als we aan preventie willen doen – en daar gaat dit artikel over – is het essentieel dat we begrijpen wat het probleem is. En dat ligt helaas vaak anders dan mensen denken.

Pedofilie is een psychische stoornis waarbij mensen zich fysiek aangetrokken voelen tot kinderen die nog niet in de puberteit zijn. De meeste mensen die deze aandoening hebben, zijn het er mee eens dat waar zij naar verlangen, onrechtvaardig is. Zo’n 80 à 85% van alle seksueel misbruik wordt dan ook niet gepleegd door pedofielen maar door mannen en vrouwen die gewoon hetero of homo/lesbisch zijn.

Dat is belangrijk, want als je je dus zou richten op het herkennen van pedofielen, dan mis je 80 à 85% van het misbruik. Dan heb je dus een “oplossing” waar maar 15 à 20% van de potentiële slachtoffers iets aan heeft. Dat is pijnlijk ineffectief.

Wil je vat krijgen op seksueel misbruik, dan is het belangrijk te begrijpen wat er voor nodig is om seksueel misbruik met succes te plegen. Ik zeg “met succes” want dat omvat ook “ermee wegkomen”. Geen bankovervaller beperkt zijn plan tot het openen van de kluis. Onderdeel van het plan is altijd weg komen van de plaats van het misdrijf, zorgen dat het geld witgewassen kan worden, en zorgen dat je alle opties open houdt om nogmaals een overval te plegen. Je gaat niet een kluis kraken, dan fluitend naar buiten lopen en verbaasd zijn als er twintig man politie op je staat te wachten.

Dat geldt misschien nog wel sterker voor seksueel geweld. Seksueel geweld is immers geen “instrumenteel geweld”: geweld dat wordt gebruikt om een bepaald doel te bereiken (geld, bij een overval) dat losstaat van het geweld. Bij seksueel geweld zijn instrument en geweld één.

Dat betekent dat daders heel anders te werk gaan. Met een busje de gevel van een eengezinswoning inrijden en je op de kinderen storten gaat niet werken. Daders kiezen dus een andere weg: vertrouwen winnen van zowel het slachtoffer als de omstanders, om zo herhaaldelijk hun gang te kunnen gaan zonder zelfs maar verdacht te zijn.

Het ongeloof van omstanders – “Hoe kan zo’n aardige, leuke, zachtaardige, grappige, spontane man/vrouw nou zoiets doen!?” slaat de plank dus eigenlijk mis. Het feit dat de dader zo leuk/lief/aardig/zacht/grappig is, is niet in tegenstelling tot wat hij doet. Het is er het beste gereedschap voor.

Dit is de grote paradox bij zoveel seksueel geweld. Als jij bij een man denkt “Huu wat een engerd die laat ik niet bij m’n kinderen in de buurt” kan hij bijna per definitie al geen dader zijn. Daarom is in heel veel gevallen “herkennen” niet de beste, maar de slechtste strategie. Effectieve strategieën bestaan vooral uit het vergroten van je eigen handelingsperspectief en handelingsbereidheid, en dat van je kind.

Het is daarom ook logisch dat minstens 85% van het seksueel misbruik wordt gepleegd door familie, vrienden en bekenden. Dat betekent niet dat misbruik door vreemden niet voorkomt, maar wel dat als je je daarop focust, je ook weer het overgrote deel van misbruik vergeet.

Zorg dat je kind altijd naar jou toe durft te gaan

Misschien wel het belangrijkste advies. Je gaat nooit iets kunnen doen aan misbruik als je kind het je niet durft te vertellen. Dit draait om vertrouwen, en je moet je beseffen dat vertrouwen al aangetast is als iemand in een crisis zit. In de opleiding tot vertrouwenspersoon die ik bij Hubert Consult heb gevolgd, werd het voorbeeld gegeven van de Kindertelefoon.

Soms bellen kinderen de Kindertelefoon en vragen “Heeft u een recept voor appeltaart?” In plaats van op te hangen, begint de medewerker dan juist een gesprek. Het kind wil namelijk eerst peilen met wat voor iemand het te maken heeft, voor het iets heel intiems en vertrouwelijks vertelt.

Volwassenen doen dat overigens net zo: in een gesprek met een vertrouwenspersoon vertellen ze vaak eerst iets dat ook erg is, maar nog niet het allerergste, want ze willen eerst zien hoe de ander reageert voor ze zichzelf open stellen.

Kinderen merken meer op dan je denkt – ze benoemen het alleen niet altijd. Dus het is niet zo dat het volstaat om af en toe tegen ze te zeggen dat ze altijd naar je toe kunnen komen. Kinderen zien hoe jij je gedraagt tegenover anderen. Ze horen hoe jij op verhalen, roddels en nieuws reageert. Ze horen hoe jij met anderen volwassenen praat en ze zien hoe jij mensen behandelt.

Er is dus geen shortcut om dit te doen. De enige manier is: Wordt iemand waar je kinderen met elk geheim naartoe durven komen. En dan nog kan het zo zijn dat ze dat niet doen. En dat is het moment om ze met begrip en mededogen te behandelen, en niet boos op ze te worden dat ze niks gezegd hebben. Een relatie is iets waar je constant aan moet werken.

Leer je kinderen lichamelijke autonomie

Eigenlijk klopt de titel van dit stukje niet – lichamelijke autonomie is niet iets dat kinderen hoeven te leren. Hoe jong een kind ook is, het zal zich altijd verzetten tegen aanrakingen die het niet wil. Dat heb je ongetwijfeld ervaren als je het gezicht van een kind wil wassen. Beter is dus om je te realiseren dat je die gezonde, natuurlijke reactie moet bevestigen en niet afleren.

En dat betekent dat je het kind bevestigt in dat het zelf mag kiezen door wie, wanneer en hoe het aangeraakt wil worden. En dat je dus niet erop staat dat het die ene tante een kusje moet geven als het dat niet wil. Of op die oom z’n schoot moet zitten als het dat niet wil. Het is dus belangrijk dat je niet alleen toestaat dat het kind “nee” zegt en weigert, maar dat je ook bevestigt dat het dit goed doet.

Het kind moet dus ook te allen tijde weg mogen van mensen, zonder opgaaf van reden. Één van de belangrijkste eigenschappen van “nee zeggen” is dat je geen reden hoeft op te geven. Een “nee” met een reden is geen “nee” maar een voorwaardelijke “ja”.

Er is een filmpje voor kinderen gemaakt over toestemming geven. Dit is een goeie resource voor kinderen om te bevestigen dat ze “nee” mogen zeggen. Mijn enige aanmerking erop is dat in het voorbeeld een kind een reden geeft om niet aangeraakt te worden – zoals gezegd, er is geen reden nodig. Je kunt je voorstellen dat die ene tante een discussie begint als je een reden geeft, en “nee” is niet het begin, maar het einde van een discussie.

Een onderwerp dat nog aparte aandacht verdient is besnijdenis. Zowel jongens- als meisjesbesnijdenis vinden plaats om niet-medische redenen en zonder toestemming van het kind. Dit kan heel goed een traumatische ervaring zijn. Het is dus belangrijk dat een kind dat is besneden, of het nou een jongen of een meisje is, traumabehandeling kan krijgen. Besnijdenis kan onder andere sociale problemen op latere leeftijd veroorzaken, zoals onlangs is onderzocht.

Jongensbesnijdenis is lang onder het eufemisme “hygiëne” gebruikt om het seksueel plezier van jongetjes bij masturbatie te verminderen. Uiteraard is het snijden in de geslachtsorganen van kinderen, of het nou jongens of meisjes zijn, om niet-medische redenen ethisch onjuist. En daarnaast is het een enorme inbreuk op de lichamelijke autonomie van het kind, dus de kans is groot dat het kind daarvan leert dat het niet over zichzelf mag beschikken. Dit kan grote problemen opleveren bij het omgaan met grenzen.

Zoek een goede vader voor je kinderen

Als je alleen bent, is je partnerkeuze natuurlijk helemaal aan jou. Onder vrouwen doen vaak mythes de ronde dat goede mannen saai zijn en dat gevaarlijke mannen beter zijn in bed. Uiteraard is dit onzin, maar zolang jij er niemand anders mee schaadt, mag je natuurlijk een verhouding beginnen met wie je wil.

Op het moment dat je kinderen wil, verandert dit natuurlijk. Je bent niet verantwoordelijk voor wat je partner je kinderen aandoet, maar als je kinderen maakt met die ene foute vent die altijd van die dubbelzinnige opmerkingen maakt, of met die jongen met wie je altijd schreeuwende ruzie hebt, kun je op je klompen aanvoelen dat dit niet goed gaat uitpakken voor je kind.

Ga je graag met foute mannen om, neem dan gewoon geen kinderen. Dat bespaart jou, het kind, en de maatschappij heel veel ellende. Wil je wel graag kinderen, zoek dan iemand uit die niet alleen goed is voor jou, maar die ook een goede vader zal zijn voor zijn kinderen.

Zorg dat je altijd weg kunt

Dit geldt natuurlijk altijd, maar het geldt nog extra als je kinderen hebt: zorg dat je altijd weg kunt bij deze man of deze schoonfamilie. Dat betekent dat je je eigen rekening houdt, je eigen resources, je eigen familie en vrienden, en concrete mogelijkheden om weg te kunnen als het verkeerd dreigt te gaan.

Misbruik zal bijna altijd een complete verrassing zijn. Als je het aan had zien komen, dan was je al lang weggeweest. Misbruikers charmeren niet alleen het kind dat ze gaan misbruiken; ze charmeren ook de volwassenen in de omgeving. Meestal zoeken ze tenminste één volwassene uit die aan hun kant zal staan op het moment dat het misbruik dreigt uit te komen. Iemand die ze zo goed gecharmeerd hebben dat die zal zeggen “Henk? Nee, Henk zou zoiets nooit doen. Hoe haal je het in je hoofd hem te beschuldigen? Is er iets mis met je ofzo?”

De eerste resource die je nodig hebt om weg te kunnen is dus nog niet eens geld of een veilige plaats om naartoe te gaan. De eerste resource is de wilskracht en de onafhankelijkheid om weg te gaan als jij voelt dat het niet goed zit. Ook als anderen zeggen dat je overdrijft of je niet zo druk moet maken.

Ga zelf preventief in therapie

Een bekende Nederlandse uitdrukking is “ieder huisje heeft zijn kruisje”. Iedereen heeft wel iets meegemaakt waar hij of zij een flinke tik van heeft gekregen. Een collega zei me eens: “Alle opgroeien is moeilijk”. Die klappen die we hebben gehad, zorgen ervoor dat we blinde vlekken hebben, of juist te gefocust zijn op één issue.

Daarom kan het heel erg helpen om eerst zelf in therapie te gaan, en zicht te krijgen op de klappen die je hebt gehad en de blinde vlekken die daaruit zijn ontstaan. Dit is niet iets dat moet – het is iets dat je jezelf gunt. Het is tijd die alleen voor jou is, met iemand die volledige aandacht voor jou heeft. Als een soort spa voor je geest. Misschien is het soms pijnlijk, net als een massage af en toe pijn kan doen. Maar het kan net die dingen opruimen die jou in de weg stonden om ene goede ouder voor je kind te worden.

Meer resources

Natuurlijk is dit geen allesomvattend advies. Ik heb nog niets gezegd over mediawijsheid, social media, sportclubs, et cetera. Een belangrijke, goede en heldere resource zijn de vlogs van het Centrum Seksueel Geweld over seksueel misbruik. Die kan ik niet genoeg aanbevelen.

Maar van belang is dat dit preventieve resources zijn. Op het moment dat je vermoedens hebt dat kinderen misbruikt worden, is het belangrijk om niet vast te blijven zitten in het wachten op meer informatie. Dat noemen we “analysis paralysis”. Belangrijk is dat je van tevoren al hebt bedacht wat je in zo’n geval gaat doen – en dat je, op het moment dat je voelt dat er iets aan de hand is, alleen maar die plannen hoeft uit te voeren.

Zoals gezegd aan het begin van dit artikel: Dit is een lastig en gecompliceerd onderwerp – daarom is het probleem ook zo wijdverspreid. Als het makkelijk zou zijn, hadden we dit probleem niet. En ook zoals gezegd: op het moment dat het uitkomt, komt misbruik vaak als een donderslag bij heldere hemel. De enige mensen die ons pijn kunnen doen zijn de mensen die we dichtbij laten komen omdat we ze vertrouwen.

Seksueel misbruik zal daarom nooit volledig te voorkomen zijn, en het heeft geen zin om de hele dag bezig te zijn met zorgen, of jezelf op je kop te blijven geven als iemand die jij vertrouwde je kind heeft misbruikt. Wat wel belangrijk is – naast alle maatregelen vanuit de zorg, de overheid, de politie en het rechtssysteem – dat je de basisvoorwaarden schept voor een goed opgroeien van je kinderen.