Waarom zit mijn leven zo vol met gedoe? Waarom krijg ik altijd met manipulatieve mensen te maken? Waarom heb ik altijd foute vriendjes? Waarom moeten ze mij altijd hebben? En hoe kom ik er vanaf?

Ik denk dat deze vragen iedereen wel ergens bekend voorkomen. Tussen alle mooie en bijzondere mensen die we tegenkomen, zitten er ook altijd wel een paar die je meer ellende dan goeds lijken op te leveren. Wat kun je doen om te zorgen dat die mensen zo min mogelijk grip op je leven krijgen?

3 misverstanden over omgaan met schadelijke mensen

De reden dat we foute mensen überhaupt in ons leven toelaten, is niet omdat we dom of gebrekkig zijn. Het is gewoon omdat we normale mensen zijn, en het overgrote merendeel van de mensen om ons heen niet slecht is. We zijn er gewoon niet op voorbereid dat mensen ons nare dingen aandoen. Blijf je te lang positief denken over iemand die eigenlijk niet goed voor je is? gefeliciteerd, je bent een mens. Niks om je voor te schamen.

Daarnaast zijn er wel een paar misverstanden die ervoor zorgen dat we manipulatieve mensen toelaten in ons leven.

#1 Bad boys zijn interessant.
Daar is een hele simpele reden voor. “Bad boys” houden zich niet aan de regels en pakken wat ze willen. Dat lijkt op “sterk en dominant” en dat is heel aantrekkelijk. Want iemand die sterk en dominant is kan jou goed beschermen. Toch?

Evolutionair gezien wel, ja. Het probleem is natuurlijk dat zo iemand jou ook heel goed in elkaar kan slaan en andere nare dingen kan aandoen. Iemand die het niet zo nauw neemt met normen, neemt het ook niet zo nauw met empathie. En dat zien we natuurlijk maar al te vaak. Waarom zijn ze dan toch aantrekkelijk?

Het klinkt hard, maar er zijn geen evolutionaire nadelen aan verkrachting. Er komen immers kinderen van, en dat is goed voor het voortbestaan van de soort. En als zo’n bad boy je af en toe in elkaar slaat: ach, ook dat is niet zo erg. Pech voor jou, maar de soort blijft lekker voortbestaan.

Hard? Vergeet niet dat de mens al zo’n 5 miljoen jaar bestaat, maar dat vrouwen in Nederland pas sinds 1919 mogen stemmen en dat verkrachting binnen het huwelijk pas sinds 1991 strafbaar is. Ja, dat lees je goed. 1991.

Helaas wordt de mythe dat Bad boys een goed idee zijn, in onze maatschappij nogal in stand gehouden. Ik ga even iets heel vervelends zeggen: niet alleen mannen houden jullie klein, maar vrouwen kunnen ook heel goed aan elkaars stoelpoten zagen. In het nummer “Bad boys” zingt Alexandra Burke “Even though I know they’re no good for me | It’s the risk I take for the chemistry” – alsof chemie alles is, en dat risico… niet zo erg.

Om me heen zie ik Nederlandse vrouwen die verlangen naar de macho mannen van Zuid-Amerika, terwijl vrouwen in Argentinië de straat opgaan om te demonstreren tegen geweld tegen vrouwen: “El Machismo Mata” (“Machismo doodt”). Zij kunnen het weten.

Ja, mannen moeten hier wat aan doen: ze moeten laten zien dat een echte man dat soort onzin niet nodig heeft om sterk, stoer en aantrekkelijk te zijn, en mijlenver uitsteekt boven jongens die vrouwen niet respecteren. Maar, vrouwen: alsjeblieft, neem het niet op voor bad boys. Zeg niet onder elkaar dat bad boys leuk zijn. Jullie: moeders, zusjes, vriendinnen, tantes: jullie hebben de mogelijkheid om andere vrouwen te behoeden voor huiselijk geweld.

#2 Ja maar je moet mensen altijd nog een kans geven, toch?
Ehm, nee, moet je niet. Ook dit is weer onze evolutie. Gedurende de geschiedenis van onze soort hebben mensen in kleine groepen samen geleefd en was het belangrijk dat je niet uit die groep verstoten werd. Mensen kunnen in hun eentje niet overleven, dus als je het niet redde in de groep, stierf je een langzame, pijnlijke hongerdood. Daarom maakt het ons niet uit hoe slecht mensen ons behandelen. Ook de laagste, meest miserabele plek in de groep… is nog een plek in de groep.

Onze prioriteit is altijd geweest: “We moeten in elk geval samen verder”. Dat “samen verder gaan” is altijd belangrijker geweest dan hoe we elkaar ondertussen behandelen. Maar onze maatschappij is veranderd, en we zijn nu niet meer afhankelijk van die ene kleine groep. We hebben wetten, we hebben mogelijkheden om meer mensen dan ooit te ontmoeten en onze eigen kleine maatschappijtjes om ons heen te bouwen.

Ik denk dat onder die nieuwe omstandigheden een nieuw soort evolutie mogelijk is. Als we standvastig zijn in hoe we wel en niet behandeld willen worden; als we kiezen wie we wel en niet toelaten in onze levens, selecteren we op hoe goed mensen voor ons zijn. Als we niet meer per sé met iedereen verder hoeven, wordt het veel interessanter voor anderen om ons wél goed te behandelen.

#3 Mensen zijn goed/slecht/mannen zijn nou eenmaal zo
Als je denkt dat alle gedrag nou eenmaal menselijk is, of gewoon bij mannen hoort, of gewoon bij een bepaalde cultuur hoort, dan kun je geen onderscheid meer maken in welk gedrag je wel en niet tolereert. Of je nou denkt dat alle mensen goed zijn of alle mensen slecht zijn; beide hebben als resultaat dat je dingen maar gaat accepteren. Je hebt immer niks te kiezen.

Maar beide standpunten zijn niet waar. En beide standpunten worden irrelevant als het gaat om jouw leven, jouw geluk. Prima als iemand anders die gast nog een kans wil geven. Maar in jouw leven gaat hij niet genoeg goeie dingen meer brengen om jouw lijden of jouw moeite nog te rechtvaardigen. Je hebt wél wat te kiezen.

#4 (bonus!) Als ik “nee” zeg, daag ik hem alleen maar uit
We zijn allemaal geëvolueerd om te denken dat we niet onze mond open mogen doen tegen die dominante persoon. Want die dominante persoon is veel groter dan wij. Als we ons maar klein maken en meegaand doen, komt het vast wel goed. Deze overtuiging komt uit wat we de interne Monkey noemen.

Dat idee is heel sterk in ons aanwezig. Alleen blijkt uit onderzoek dat dit helaas precies het tegenovergestelde is van hoe geweld in het echt werkt. Juist als je voet bij stuk houdt, laat de aanvaller je met rust. En hoe meegaander, aardiger, vriendelijker je blijft, hoe verschrikkelijkere dingen hij je aan gaat doen.

Zeg je tegen een macho man “nee” en begint hij te schelden en te vloeken? Heel goed! Dat betekent dat hij weet dat hij zijn zin niet gaat krijgen. En dan maar als een kleuter lawaai gaat maken. De verschrikkelijke dingen gebeuren juist zonder dit lawaai, op het moment dat je hem wel toelaat.

Maar hoe ga je dan om met mensen die niet goed voor je zijn?

Waarom we mensen die niet goed voor ons zijn, toelaten in ons leven, is dus niet zo gek. Maar hoe ga je er dan mee om? En hoe voorkom je dat nog meer van dit soort types jouw vriendenkring gaan bezetten, of je nieuwe partner worden?

Er is één belangrijke regel voor het omgaan met mensen die niet goed voor je zijn:

Niet doen.

Er zitten maar 24 uur in een dag. De tijd die je vrij hebt, kun je besteden aan toffe, steunende, positieve mensen, of je kunt hem besteden aan nare, manipulatieve mensen die je energie opzuigen.

Kies je voor dat laatste, dan moet je één ding goed begrijpen: dit wordt nooit beter. Het gaat nooit veranderen. Zo lang jij die mensen blijft geven waar ze voor komen, zullen ze de manipulaties en de ellende en het zuigen in stand houden.

Oh, je mag mensen niet afwijzen?

Hoeveel mensen wonen er op deze planeet? 7,400,000,000. Koop jij vast lollies?

Als je afwijzen zo erg vindt, maak je jezelf veel te belangrijk. Het is niet zo dat degene die jij afwijst, stilletjes wordt afgevoerd en zonder proces wordt geëxecuteerd. Het enige wat “afwijzen” betekent, is dat jij en die andere persoon geen match zijn. Ja, en? Stel je zou met al die 7,400,000,000 wel een match zijn. Moeilijk plannen met kerst.

Daarbij maakt een focus op jezelf het omgaan met andere mensen minder zwart-wit en minder veroordelend. Want iemand hoeft niet per sé een “slecht mens” te zijn om jou toch een hoop ellende te bezorgen.

Ook bijvoorbeeld heel afhankelijke mensen, die steeds maar aandacht, tijd en moeite vragen maar weinig of niks toevoegen, zijn schadelijk voor je leven. Ze putten je uit en houden je af van mooiere ervaringen. Zijn die mensen “slecht”? Neuh, ik denk het niet. Maar het effect is hetzelfde.

Ook mensen die roekeloos zijn, altijd in geldzorgen zitten, etc, kunnen slecht voor jou zijn zonder per sé een “slecht mens” te zijn. Een goede vriend die mij naar huis zou rijden, en dat wil doen door stomdronken achter het stuur te gaan zitten, is niet goed voor mij, al lijkt hij nog zo’n goede vriend. Ik pak hem zijn sleutels af en die gaan in de gracht. En de volgende keer spreek ik wel met iemand anders af. Is hij slecht? Die vraag is irrelevant. Het gaat om mijn leven.

Maar hoe herken ik ze dan?

Het mooie aan zelfverdediging is dat het gaat over gedrag. Je hoeft niet te gaan zitten psychologiseren en na te denken wat iemand nou voor een persoon zou kunnen zijn. Dat is alleen maar heel vervelend; dan ga je de hele tijd zitten zoeken wat er achter iemands opmerking of gedrag zit.

Dat hoeft helemaal niet. Je hebt het gedrag hier voor je. En de enige vraag is: “Vind ik dit gedrag leuk?” Wil ik op deze manier behandeld worden?

Oké, en dan nu: aan de slag!

Als iemand een naar gedrag naar jou vertoont, kun je twee dingen gaan doen:

óf (A) je zegt precies wat je niet wilt – dat is de meest aardige optie. Je geeft de ander daarmee nog een kans (ja, als je zegt dat je anderen een kans wilt geven, zul je dat wel écht moeten doen, en dat begint met aangeven wat jou niet bevalt) – en daarbij zet je een grote 1 op de teller.

Óf (B) je zegt niks en zet alleen die 1 neer.

Wat voor “1” heb ik het over? De “1” van de “regel van 3″*:

1. Één keer is een ongeluk.
2. Twee keer is toeval.
3. Drie keer is enemy action.

…en na 3 verbreek je het contact.

Vanaf het moment dat de teller gaat lopen, ga je afstand nemen van de persoon in kwestie. Hoe meer ruimte je voor jezelf kunt creëren, hoe beter je kunt weten of je dit gedrag wel wilt, en hoe makkelijker het voor je wordt om “nee” te zeggen.

Als iemand je bijvoorbeeld op een heel manipulatieve manier probeert over te halen om ergens naartoe te gaan waar je niet naartoe wilt, kun je dus of zeggen dat je deze manier van uitnodigen helemaal niet prettig vindt (en niet meegaan), of gewoon: niet meegaan.

Blijkt het later een ongeluk? Of toeval? Geen probleem, dan kun je hem of haar alsnog dat leuke verhaal vertellen. Blijk je gelijk te hebben, en blijkt de persoon in kwestie dit gedrag vaker te vertonen? Mooi, dan ben jij al klaar om hem of haar achter je te laten.

Maar ben ik nu niet vreselijk gemeen tegen anderen? Mensen kunnen toch veranderen?

Jazeker, mensen kunnen veranderen. Ben je zelf wel eens veranderd? Weet je nog hoeveel tijd en moeite dat kostte? En hoe vaak je toch weer in je oude gedrag verviel? Hoe is het je dan toch gelukt om te veranderen?

Ik durf te wedden dat dat is omdat je een goede reden had om te veranderen. Wat je eerst deed, werkte niet meer voor je; misschien was het zelfs wel schadelijk.

Kleine hint over manipulatieve mensen: ze krijgen wat ze willen. Wat ze doen, werkt. Die mensen hebben dus 0 aanleiding om te veranderen. Zolang jij met ze in blijft stemmen en ze blijft geven wat ze willen, komt die aanleiding er ook nooit. Heb jij toch het beste met zo iemand voor? Geef hem dan ook écht de aanleiding om iets beters van zichzelf te maken. Maar dan zonder jou. Dát is pas empathisch.

Want oh ja: er zijn voorwaarden verbonden aan een tweede kans.

Oké, maar om wat voor gedrag gaat het nou eigenlijk?

In principe: alles waar jij je niet prettig bij voelt. Oké, niet als iemand je verjaardag een keer vergeet of niet het juiste merk pindakaas van de supermarkt heeft meegebracht. Maar dat weet je zelf ook wel. Hieronder een paar voorbeelden:

* Liegen en belangrijke informatie achterhouden is sowieso nummer 1. Dan moet de teller écht aangaan. Die persoon heeft ongetwijfeld een supergoede reden – maar dat maakt niet uit. Kijk naar het gedrag, niet naar de tekst eromheen.

* Als iemand jouw leven, veiligheid of manier van leven in gevaar brengt. Tja dan hoeft de teller niet eens aan. Dan is het bij 1 keer gewoon klaar.

* Als iemand over jouw grens gaat, je “nee” negeert, etc.

* Als iemand iets doet dat jou een naar gevoel geeft, maar het zo weet te verdraaien dat jij het goed gaat maken met hem of haar, in plaats van andersom.

* Elk gedrag dat op deze lijst staat: waarschuwingssignalen dat je relatie de verkeerde kant op gaat. Die lijst is universeel en echt heel erg belangrijk om te kennen en te begrijpen vóór je überhaupt met iemand in zee gaat.

Want laat ik eerlijk zijn. Ik hou niet van bangmakerij, maar het is écht veel, veel moeilijker om van nare mensen af te komen als je ze al je leven binnen hebt gelaten. Hoe verder je het laat komen, hoe moeilijker en naarder het wordt. Dus luister naar jezelf. Voelt niet goed? Afkappen.

————————————————————————–
* Stout, Martha, PhD. The Sociopath Next Door. Broadway Books 2006.