Op het sociale netwerk Reddit is een community met de naam “Am I The Asshole?” waar mensen verhalen over zichzelf plaatsen en vragen of zij nou echt de slechterik in dit verhaal zijn, of toch de andere partij? Iedereen kan daar iets schrijven dus de vraag is of alle verhalen echt zijn, maar regelmatig vinden verhalen hun weg naar Twitter waar ze druk besproken worden.

Het bizarre is dat er veel voorbeelden voorbij komen van vrouwen (maar ook mannen) die niet lijken te zien dat de ander hen in een slechte relatie gevangen houdt, en denken dat ze dit allemaal aan zichzelf te wijten hebben. Dat is niks nieuws: we zien dit veel terug in gevaarlijke relaties, zowel bij liefdesrelaties als bij vriendschappen en andere relaties. Kennelijk zijn we soms zo slecht in het beoordelen van onze relaties, dat we zelf denken dat wij de dingen verkeerd doen. Wat is hier aan de hand?

Voorbij de eerste indruk

Natuurlijk, je bent verliefd. Of je bent erg onder de indruk van iemand. In mijn vorige artikel benoemde ik al dat dominantie vaak aantrekkelijk wordt gevonden door vrouwen; dat vrouwen vaak zoeken naar een man die groter is dan zij, en de leiding en het initiatief neemt. Daar kunnen we natuurlijk weinig aan doen: aantrekkingskracht is oneerlijk, en je wordt verliefd op wie je verliefd wordt.

Maar als je veel met iemand omgaat, dan zou je een hoop informatie moeten krijgen over hoe die persoon is, en dat kan je blik behoorlijk veranderen. Ik ben vaak genoeg verliefd geweest op een vrouw waarvan ik er later achterkwam dat ik haar persoonlijkheid onprettig of problematisch vond. Dan was mijn verliefdheid gauw over.

Hoe kunnen wij dan toch lang in de ban blijven van iemand die niet goed voor ons is?

“Autoritaire volgzaamheid”

Psycholoog Bob Altemeyer heeft jarenlang onderzoek gedaan naar dit fenomeen*. Hij kwam tot de conclusie dat een onderdeel van onze persoonlijkheid bepaalt hoe ver we bereid zijn autoritaire mensen te volgen. Hij maakte een test waarop je van 20 tot 180 punten kunt scoren. Hoe hoger je scoort, hoe meer je een “autoritaire volger” bent (wat ik ter plekke ga afkorten tot “AV” want anders moet ik het woord “autoritair” nog tig keer schrijven).

Als je hoog scoort op AV, zijn de volgende drie dingen onderdeel van je persoonlijkheid:

1. Je bent heel volgzaam aan de erkende autoriteiten in jouw wereld;
2. Je kunt zeer agressief worden om die autoriteiten te verdedigen;
3. Je vindt dat alle mensen zich aan de regels van jouw autoriteit moeten houden.

Daarnaast zijn er nog een aantal belangrijke kenmerken:
– Je bent meer bevooroordeeld over groepen die niet bij het clubje van jouw autoriteit horen
– Je bent vaker bang voor “de buitenwereld”
– Je bent er in hoge mate van overtuigd dat jij moreel beter bent dan anderen
– Je bent minder goed in logisch nadenken

Autoritaire volgers en zelfverdediging

Superinteressant onderzoek, maar we hebben het hier over zelfverdediging. Op welke manieren is dit relevant voor jou? Ik kan me twee manieren voorstellen: 1) je scoort zelf hoog op de AV-checklist, of; 2) mensen om jou heen scoren hoog.

Laten we bij onszelf beginnen; daar begint zelfverdediging immers altijd. Er is goed nieuws en er is slecht nieuws. Ik begin met het slechte nieuws, want dan hebben we tenminste iets goeds om naar uit te kijken.

Een hoge AV-score maakt zelfverdediging lastig

Het slechte nieuws is dat mensen die in hoge mate AV zijn, de favoriete prooi zijn van “sociale domineerders”. Sociale domineerders zijn de dictators waar we allemaal de namen van kennen, maar ook de mensen op je werk die altijd de baas willen spelen en mensen die vinden dat vrouwen altijd ondergeschikt horen te zijn. Op de SD (yep, ook dit ga ik afkorten) test, scoren ze hoog op dingen als: “Het belangrijkste in het leven is om te leren keihard te liegen”; “Je moet pakken wat je pakken kunt, andere mensen hebben maar pech”, en andere van dat soort fijne uitspraken. Het is de criminele mindset bij uitstek, en klinkt behoorlijk naar sociopathie. Wat deze mensen willen, is anderen domineren, en mensen die hoog scoren op de AV-schaal zijn daar ideaal geschikt voor, omdat ze makkelijk doen wat je zegt.

Dat vertrouwen dat hoge AV’ers hebben, dat is een beetje een vicieuze cirkel. Dat heeft te maken met het gebrek aan logisch nadenken. Als je makkelijk aanneemt wat jouw autoriteit je vertelt, heb je zelf niet het proces doorlopen om daar logisch over na te denken. Dan wordt je dus ook niet goed in logisch nadenken. En als je dan hulp nodig hebt, ga je weer terug naar je autoriteit, die uiteraard bevestigt wat hij of zij al eerder heeft gezegd. En zo begint de cirkel weer opnieuw.

Altemeyer beschrijft dit logica-testje:

– Alle vissen leven in de zee
– Haaien leven in de zee
– Dus haaien zijn vissen

Is dit logisch? Nope. Dat woordje “dus” slaat de plank finaal mis. Maar mensen die hoog scoren op de AV-schaal, worden misleid door de laatste zin. Haaien zijn vissen. Het antwoord klopt dus. Dat de logica niet klopt, dat zien hoog-AV mensen minder goed, of het kan ze niet eens schelen.

Niet goed zijn in logica heeft heel concrete gevolgen. Misschien ken je wel van die “phishing-mail”. Mailtjes van oplichters die hopen achter jouw persoonlijke gegevens te komen. Die mails bevatten vaak opzettelijk spelfouten, korrelige plaatjes met verkeerde kleuren, enzovoorts. De bedoeling daarvan is dat zoveel mogelijk mensen die niet in de oplichterij gaan trappen, dus ook niet op die links gaan klikken. Want als die mensen ook gaan reageren op jouw oplichterij, terwijl ze later toch afhaken, dan heb je tijd en aandacht in ze gestoken terwijl ze je toch niks gaan opleveren.

Gewetenloze politici, narcistische activisten en andere oplichters gebruiken vaak dezelfde truc. Ze zeggen dingen waar mensen met lagere AV-scores snel doorheen kijken. Mensen met lage AV-scores lachen dat soort domineerders dan ook vaak uit: “Hoe kan hij zoiets belachelijks zeggen?” Maar daar zit dus een bedoeling achter. Zo kunnen de domineerders hun aandacht volledig richten op hoge AV-scoorders.

En dat is precies waar ze naar op zoek zijn. Gewetenloze mensen hebben als volgers namelijk het liefst mensen die zich naar autoriteit vormen, bereid zijn die autoriteit met agressie te verdedigen, en vinden dat alle andere mensen zich ook aan de regels van die autoriteit moeten houden. En dat geldt niet alleen voor politici, activisten en oplichters. Het geldt ook in zeer hoge mate voor verkrachters en mensen die geweld tegen vrouwen plegen. Eerder schreef ik daarover in De connectie tussen oplichting en geweld tegen vrouwen.

De geest kan groeien

Gelukkig is er ook goed nieuws. Ik heb al vaker geschreven dat persoonlijkheid niet vast hoeft te staan. Je hoeft niet jezelf te zijn. Je kunt het leren. Er is heel veel dat je kunt veranderen. Wat Altemeyer concludeert, is dat mensen die hoog op AV scoren, eigenlijk een hele hoop ervaringen gemist hebben. Logisch, ze zijn altijd in hun kleine clubje gebleven van mensen die ongeveer hetzelfde vinden.

Als mensen naar de universiteit gaan, vallen hun scores al gemiddeld met 10%. Mensen die “geesteswetenschappen” gaan studeren, zoals cultuurstudies, literatuur, geschiedenis, filosofie enzovoorts, raken nog veel meer AV-score kwijt. Kennelijk leren mensen bij die vakken dus dingen die heel goed helpen tegen de problemen van een hoge AV-score. En de mensen die het meest dalen, zijn de mensen die met de hoogste AV-score binnenkomen.

Maar ook gewoon door ouder worden, raken mensen al wat AV punten kwijt. Waarschijnlijk dus omdat mensen alsnog de ervaringen opdoen die ze vroeger gemist hebben.

Wil je dus minder kwetsbaar voor sociale domineerders worden, dan loont het om met mensen met veel verschillende meningen te praten, veel verschillende dingen te lezen, en te zorgen dat je buiten je eigen bubbel komt. Daarnaast is het belangrijk om alsnog goed te worden in logica, en te snappen dat onze geest een heel aantal ingebouwde foutjes heeft, de zogenaamde cognitieve bias, waardoor je dus ook altijd bij jezelf te rade moet gaan om te zien of jij niet ergens een denkfout maakt. Veel van de denkfouten die hoge AV scoorders maken, zijn eigenlijk niet meer dan dit soort ingebouwde “bugs” waarvan ze niet hebben geleerd om ermee om te gaan.

Om goed voor jezelf te zorgen, is het essentieel om niet overtuigd te worden door sociale domineerders. Regel één van zelfverdediging is daarom ook “wantrouw autoriteit”. Als je Boeddha tegenkomt: doodt hem.

Als je zelf te maken krijgt met autoritaire volgers

Misschien ben je zelf al een heel eind op weg om niet meer zo hoog te scoren op de AV-schaal. Misschien wordt je juist geconfronteerd met mensen om je heen die nog niet zo ver zijn. Ook dat heeft gevolgen voor je persoonlijke veiligheid.

Zoals gezegd is een van de kenmerken van hoge AV-scoorders dat ze bereid zijn heel agressief te worden uit naam van hun autoriteit. Ze zullen hun geloof met hand en tand verdedigen. Ze kennen namelijk niets anders, omdat ze zelf niet goed zijn in redeneren. Als hun autoriteit wegvalt, dan voelt dat voor hen alsof hun wereld uit elkaar valt. Daarnaast ervaren ze de wereld sowieso al als zeer bedreigend.

Uit onderzoek weten we al dat geweld meestal ontvlamt op het moment dat een van de partijen doorkrijgt dat de ander zwakker is. Met name als een van de partijen vlucht of zich overgeeft, gaan agressors snel tot geweld over. We denken vaak dat ons nederig opstellen, vrede en compromissen proberen te sluiten en onze kwetsbaarheid tonen de-escalerend werkt, maar dit kan dus juist heel escalerend werken. Bij hoge AV-scoorders zien we dit heel sterk. Juist als de ander zwak lijkt, zijn zij bereid om heel veel geweld te gebruiken. Het liefst pakken ze alleen maar mensen die veel zwakker zijn.

Een van de categorieën van sociaal geweld heet de “Educational Beat Down”. Mensen plegen dit type geweld als ze vinden dat een ander de sociale regels heeft gebroken. En dit geweld kan heel, heel zwaar oplopen. Het kan voor het slachtoffer heel plotseling op lijken te komen en heel hard zijn, en pas ophouden als de pleger vindt dat het slachtoffer haar lesje heeft geleerd.

Hoge AV-scoorders kunnen dit in het kwadraat. Als mensen zijn wij allemaal geneigd om te geloven dat we zelf ethischer en beter zijn dan gemiddeld. Dat kan natuurlijk niet, want daar is nou juist dat woord “gemiddeld” voor. Mensen die hoog op AV scoren, hebben dit nog veel erger. Eigenlijk vinden zij dat ze op ethisch gebied een credit card zonder bestedingslimiet hebben. Zij vinden zichzelf van tevoren al moreel beter dan ieder ander. En omdat ze vinden dat iedereen zich aan de regels van hun autoriteit moet houden, is een Educational Beat Down nooit ver weg.

Eerder noemde ik terloops dat hoge AV-scoorders meer hypocriet zijn. Want door die morele credit card zonder bestedingslimiet en doordat ze weinig zelfinzicht hebben, zijn ze bereid om uit naam van ethiek zeer, zeer onethische dingen te doen. Als je mensen ziet slingeren met doods- en verkrachtingsdreigementen, dan is dit waarschijnlijk de attitude die daaronder ligt. Het is ook de reden dat de autoriteiten die hoog AV’ers aanbidden, zelf vaak zeer onethisch zijn. De AV’er heeft van tevoren al besloten dat haar leider heilig is, dus zelfs als hij de meest onheilige dingen doet, brengt dat ze niet aan het twijfelen.

De regel voor omgaan met problematische personen is: ga niet om met problematische personen. Wees je bewust dat als je een discussie begint met een hoge AV-scoorder, er altijd een kans op zwaar geweld is. Jij ziet dat misschien niet aankomen omdat jij denkt dat het een gesprek is, maar voor de AV-scoorder torn jij aan dingen waar niet aan getornd mag worden.

Zoals gezegd zijn hoge AV-scoorders vaak bevooroordeeld. En het blijkt dat vooroordelen bijna nooit alleen komen. Mensen die bevooroordeeld zijn tegen moslims, zijn dat vaak ook tegen joden, Aziaten, LGBTI mensen, vrouwen, gehandicapten en ga zo maar door. Uit onderzoek blijkt dat mensen een hele hoge drempel over moeten voor ze een ander kwaad kunnen doen – maar dat die drempel wel lager kan worden. En nummer één strategie om die drempel lager te maken is: het slachtoffer als “anders” zien. We noemen dit “othering”, en het is waar alle propaganda op is gebaseerd.

Het kan dus goed zijn dat jij vindt dat je die ander met geen mogelijkheid pijn kan doen, maar dat de ander – als hij of zij hoog scoort op AV – datzelfde gevoel absoluut niet voor jou heeft. Sterker nog: dit fenomeen maakt discussie eigenlijk onmogelijk. Die ander luistert niet naar argumenten, net zoals je niet in discussie gaat met een biefstuk in de koeling bij de supermarkt. Als je ge-othered bent, heeft discussie geen zin.

Omgaan met mensen die hoog op AV scoren brengt dus duidelijke gevaren met zich mee. Als ze dingen zeggen waar jij het mee oneens bent, denk dan goed na voor je in discussie gaat. Zorg dat je veiligheid op nummer één staat, en zorg dat je weg kan uit de situatie. Als een hoge AV-scoorder overgaat tot een Educational Beat Down, is het enige dat werkt, zo snel mogelijk weggaan, zo nodig met genoeg geweld om een uitgang te creëren.

Sociale domineerders

Waar hoge AV-scoorders zijn, is een sociale domineerder nooit ver weg. Hoge AV’ers hebben een SD’er nodig om hen te vertellen wat ze moeten vinden en wat ze moeten doen. Ze kunnen daardoor heel erg trouw zijn aan hun SD’er, en letterlijk alles opgeven ten dienste van die ene persoon. Helaas voor hen is dat gevoel nooit wederzijds.

Als je gemiddeld scoort op de AV of SD schaal, kun je je misschien niet voorstellen dat SD’ers openlijk uitkomen voor hun gewetenloosheid, maar SD’ers zelf hebben hier geen probleem mee. Hun doel is: macht over zoveel mogelijk mensen. Alles ten bate van zichzelf. Ze zullen geen seconde aarzelen om een hoge AV’er op te offeren als die geen nut meer heeft. In de politiek en bij dictators zien we dit aan de lopende band, maar ook op je werk, bij verenigingen of andere groepen waar je lid van bent, kan het gemakkelijk gebeuren dat jij alles hebt gedaan wat de SD’er wil, maar dat je aan het eind met alle ellende blijft zitten, en ook nog eens de schuld in de schoenen krijgt geschoven.

Maar zelfs als je zelf gewetenloos handelt, betekent dat niet dat andere gewetenloze mensen jou zullen helpen. Je kunt het in alles eens zijn met een sociale domineerder, maar aan het eind van het liedje ben jij voor hem of haar gewoon ballast.

Gemiddelde scoorders

De grootste groep mensen zijn gemiddelde scoorders op de schalen van autoritair volgen. Ondanks wat hoge AV’ers denken, is de wereld niet vol met slechteriken die jou tot slachtoffer willen maken. Uit DNA-onderzoek blijkt dat een kleine groep daders een grote hoeveelhied van al het seksueel geweld pleegt – zo erg dat er zelfs wordt geopperd om elke verkrachting als een serieverkrachting te beschouwen.

Dat betekent niet dat er geen verbeteringen nodig zijn. Lager scoren op de AV is altijd een goed op zich. Mensen die lager dan gemiddeld scoren behandelen anderen eerlijker, zijn rechtvaardiger, zijn beter in samenwerken, meer bereid om te groeien en oplossingen te zoeken. Vergeet niet dat dit is hoe wetenschap werkt. Wetenschap zoekt niet naar bevestiging; je zoekt juist naar mogelijkheden om je theorie onderuit te halen. Zo groeien we. Door de wetenschappelijke mindset heb jij de mogelijkheid hier te zitten, niet gestorven te zijn aan kinderziektes, in een huis, met verwarming, stromend water, manieren om zelfs in de winter vers voedsel te eten, en een wereldwijd communicatienetwerk waardoor je dit artikel kunt lezen.

En, zoals we weten, groei is mogelijk. Niet alleen groeien we als we ouder worden en meer ervaringen opdoen; we kunnen ook actief op zoek naar die ervaringen, we kunnen leren waar de fouten in ons denken zitten, en we kunnen beter worden dan we waren.

——————————————————————–
Altemayer, Bob. The Authoritarian Specter. Gratis te downloaden onder deze link. Heel leuk en toegankelijk geschreven, met veel humor en heldere uitleg.