Is verkrachting ooit een misverstand? Ik wil heel graag geloven van niet, maar ik ben bang dat de werkelijkheid niet is zoals ik graag wil geloven. Onlangs schreef Malcolm Gladwell het boek Talking to Strangers, waarin hij uitlegt hoe onze communicatie met vreemden soms totaal verkeerd loopt.

Let wel: ook als verkrachting wordt veroorzaakt door een misverstand, is er nog steeds een slachtoffer, nog steeds iemand die de rest van haar leven door moet met deze ervaring en die daar alle gebruikelijke ellende van ondervindt. En dat is misschien nog wel tragischer dan bij een verkrachting met intentie. Extreem belangrijk dus om een misverstand uit te sluiten.

Het grote misverstand over transparantie

Waar Gladwell in zijn boek korte metten mee maakt, is het idee dat wij mensen goed zijn in anderen “lezen”. Er is een levendige markt in cursussen over lichaamstaal: het idee dat je van alles kunt afleiden over de ander aan de hand van hoe hij of zij staat, gebaart, kijkt, enzovoorts. Een paar van die mythes: mensen die je niet aankijken hebben iets te verbergen, zijn schuldig, of niet te vertrouwen. Mensen die met hun armen over elkaar staan, zijn gesloten. Mensen die omhoog wegkijken, liegen. Al deze dingen zijn dus niet waar.

Er zijn geen tekenen die ons echt vertellen wat er aan de binnenkant gebeurt. Mensen die totaal verrast zijn, zien er vaak niet verrast uit. Mensen die heel verdrietig zijn, zien er vaak niet verdrietig uit. Erger nog, Gladwell laat zien dat de mensen die hier experts in zouden moeten zijn, zoals rechters, niet beter scoren dan computerprogramma’s die lichaamstaal negeren en wat standaardinformatie gevoerd krijgen. En nog erger: politie-agenten hebben vaker door wie er schuldig is dan burgers, maar ze wijzen ook vaker onschuldigen aan als schuldig.

Eerder schreef ik al dat uitstraling niet bestaat. Het idee van “transparantie”, dat wij aan anderen kunnen zien wat er van binnen gebeurt, en anderen dat aan ons kunnen zien, kan dus ook de prullenbak in.

De aanname van eerlijkheid

En dat is belangrijk, want we handelen en nemen beslissingen alsof dat wél zo is. Wij mensen functioneren over het algemeen op het idee dat de ander de waarheid vertelt, en zich laat zien zoals hij of zij is. Dat is op zich prima, want er zijn maar weinig leugenaars. Er zijn maar weinig criminelen. Dus het is voor iedereen beter om ervan uit te gaan dat de ander de waarheid vertelt.

Alleen zijn deze twee punten samen nogal onhandig. Ze laten ons geloven dat we niet echt hoeven te communiceren. “Hij zag wel aan mijn gezicht dat ik het niet leuk vond,” zeggen we dan. Alleen is dat natuurlijk niet zo. Of: “Hij stond daar maar met zijn armen over elkaar, alsof het hem niks interesseerde.” Maar dat weten we helemaal niet.

Vaak genoeg heb ik naast vrouwen gestaan die een man begroetten met een omhelzing, een stralende glimlach en een lach op al zijn grapjes, om nadat hij vertrokken is te zeggen: “Bah met die kwal wil ik echt niks te maken hebben en ik snap niet dat hij zich nog zo gedraagt.” Behalve dat haar enthousiasme door die kwal niet van echt te onderscheiden is, is dit ook voor omstanders, de eventuele getuigen als het ooit tot een rechtszaak komt, natuurlijk niet te begrijpen.

Voeg daar alcohol aan toe, en het wordt overigens nog een graadje erger. Alcohol snel drinken kan leiden tot een staat die “blackout” heet, waar mensen nog wel kunnen handelen maar waarin hun geheugen niet meer werkt. Vaak herinneren mensen zich achteraf niks meer van wat ze zelf hebben gedaan.

En alcohol maakt ons niet “losser” zoals wel wordt gezegd. Alcohol maakt het hier en nu belangrijker en de lange termijn onbelangrijker. Dus je doet dingen die je anders niet zou doen, omdat de consequenties onbelangrijk lijken (p207).

Communicatie zonder communicatie

Doordat we aannemen dat anderen wel aan ons kunnen zien wat we wel en niet leuk vinden, en dat wij datzelfde aan anderen kunnen zien, gaan we dus minder communiceren. In de rechtszaak tussen Benjamin Bree en een vrouw die alleen genoemd wordt als “M”, beschrijft Bree dat hij expres een langzaam en lang voorspel deed, om M genoeg tijd te geven “nee” te zeggen als ze niet wilde. Bree beschrijft dus dat hij steeds verder ging omdat M geen nee zei en hij daaruit afleidde dat ze wel wilde (ze deed ook zelf haar pyjama uit); terwijl M beschreef dat ze niks deed omdat ze bang was. Ze hadden allebei zeer veel gedronken en zijn arm in arm naar huis gegaan (p212).

Het tragische is dat rechters concluderen dat dit soort zaken gewoon niet zo geschikt zijn voor de rechtspraak. Wat twee mensen met elkaar doen in een huis als er niemand bij is – daar kan de rechtspraak niet zoveel mee. Gladwell laat de uitslagen zien van een onderzoek onder 1000 studenten die gevraagd worden of bepaald gedrag toestemming aangeeft voor meer seksueel gedrag. De uitslagen zijn, voor zowel mannen als vrouwen, verrassend onduidelijk. Zelfs de vraag: “Is het verkrachting als er geen duidelijke toestemming is gegeven?” beantwoordde 50% van de mannen en 42% van de vrouwen met “onduidelijk” (p191-2).

Laat ik hier even iets over mannen zeggen. Mannen hebben ook hun trots (hoi mannen). En die trots bestaat eruit dat je haar hebt laten genieten van seks. Dat je haar hebt laten klaarkomen. En dat zij dat vanaf het begin al wilde. Dat ze naar je verlangde. Er achteraf achter komen dat ze het niet wilde, is dus een enorme klap. Het is zo ongeveer het ergste schrikbeeld dat je je kunt indenken. Dat je in één klap niet meer de begeerde man bent, maar een verkrachter. Ook dat is een consequentie van communicatie die niet werkt.

Sluit een misverstand zo snel mogelijk uit

Rory Miller zei hierover: je wil de mogelijkheid dat het een misverstand is, zo snel mogelijk uitsluiten. En de test daarvoor is: weggaan. Mag je weg? Prima, dan ben je uit de situatie. Mag je niet weg – houdt hij je fysiek tegen – dan heb je gelijk je rechtvaardiging om je uit de situatie weg te vechten.

Maar ook hier hebben we het niet over communiceren. Eigenlijk draaien we er allemaal om heen. Omdat communiceren over seks moeilijk is. In de film hoeft niemand iets te zeggen. De hoofdpersonen kijken elkaar aan, de saxofoon begint te spelen, en de gordijnen waaien wat in de wind. Maar in het echt is het veel ingewikkelder. Hoe vraag je om seks? Hoe zeg jij dat je graag seks wil? Durf je dat, of ben je bang dat jij dan wordt afgewezen? Hoe zeg je dat je geen seks wil? Hoe zeg je wat je wel en niet wil? Of vinden we dit te delicaat om hardop over te praten?

Overigens – wat ik nog nergens benadrukt heb zien worden – als je nooit seks wil, is elke seksuele ontmoeting natuurlijk verkrachting. Dus als je nare ervaringen hebt met seks zijn er eigenlijk maar twee manieren om dat te voorkomen: of je hebt nooit meer seks, of je gaat op zoek naar hoe seks voor jou fijn kan zijn. En ook daar weer: daar moet je dus over communiceren. Tenminste leren “nee”, ook “ja” te zeggen.

En dat geldt niet alleen voor one night stands of dates. Ook als je een relatie hebt. Seks zou iets fantastisch moeten zijn, iets wat jou meer heel maakt, iets dat bij je hoort, iets waardoor je weer helemaal bij jezelf komt en bovenal iets waarvan je kan genieten.

Van toestemming naar enthousiasme

Het intussen beroemde artikel van Emmeline May over toestemming beschrijft die communicatie eigenlijk heel goed. Alleen het woord “toestemming” vind ik zo jammer. Ik zou het woord “enthousiasme” willen gebruiken. De juiste reden om aan seks te beginnen is volgens mij omdat je er enthousiast over bent. Opwinding is toch ook iets van enthousiasme?

Het probleem dat Gladwell beschrijft, bestaat eigenlijk uit twee problemen: mensen zijn niet transparant en mensen denken dat zowel zij als anderen wel transparant zijn. Dat zijn onze standaardinstellingen, en Gladwell bescrhijft waarom we die beter niet kunnen veranderen. Het enige wat we kunnen doen om ellende te voorkomen, is dus zorgen dat we die verwachtingen waarmaken.

Niet alleen leren om “nee” te zeggen, maar ook op zoek gaan naar wat jou enthousiast maakt. Hoe jij jouw enthousiasme mag uiten. Niet erop rekenen dat je goed te lezen bent. Niet erop rekenen dat jij de ander goed kunt lezen. Maar zorgen dat je niet gelezen hoeft te worden. En zorgen dat je de ander niet hoeft te lezen.

Er zou al een stuk minder ellende in de wereld zijn als we stoppen met aannemen dat we niet hoeven te communiceren.

Lees verder in Seks en communicatie – deel 2
——————————————————————–
Gladwell, Malcolm. Talking to Strangers. New York: Little, Brown and Company, 2019.