In mijn vorige blogpost beschreef ik die ene vriendin die zichzelf en anderen altijd in gevaar brengt. Tijdens de les werd overduidelijk: Ja, die vriendin kennen we allemaal. Als je uit bent gaat ze praten met die man van wie je onmiddellijk al ziet: neeeee, niet doen! En in allerlei situaties neemt ze grote risico’s. Het is net alsof ze het niet ziet…

Maar wacht even, is het niet je recht om te kunnen doen wat je wil?

Wat is een recht?

Wikipedia beschrijft een recht als principes van vrijheid of aanspraak op iets volgens een bepaald rechtssysteem, sociale conventie of ethische theorie.

Rechten zijn dus eigenlijk altijd afspraken. Als we ons daar allemaal aan houden, is er niks aan de hand. Maar in de praktijk staan die afspraken vaak niet zo vast. Als je op de snelweg om je heen kijkt, zie je soms dat iedereen harder rijdt dan mag. 120 in een 100-zone. En dan over een ander zeggen: “Je gaat hier toch geen 90 rijden?!” – terwijl die ander zich dus wel aan de afspraken houdt.

Vroeger was er een reclamespotje “de maatschappij dat ben jij”. Dat had natuurlijk moeten zijn: “De maatschappij dat zijn wij.” Een goeie vuistregel daarvoor is: De regels van de plek waar jij je bevindt, worden bepaald door de mensen die daar op dat moment zijn. Als jij in een stiltecoupé zit, en iedereen zit luid te kletsen, dan kun je daar wat van proberen te zeggen, maar op dat moment is dat praktisch gezien gewoon geen stiltecoupé.

Kriebelt het al? Wil je al iets tegen me zeggen over rechtvaardigheid?

Is het niet zo dat de stiltecoupé een hogere, echtere afspraak is, en dat jij dus recht heb op stilte op die plek?

Wat doe jij met je recht?

Als je vindt dat je recht op stilte hebt, dan vindt je misschien dat je dat recht mag opeisen. Je begint een discussie met de praters en je wijst ze erop dat ze stil moeten zijn.

Zij vinden van niet. De discussie wordt heftiger, en de praters zijn het erover eens dat jij degene bent die uit de coupé moet worden gegooid.

Nu is er sprake van fysiek geweld, en jij bent in je eentje tegen een groep. Recept voor een Group Monkey Dance: zwaar lichamelijk geweld.

Maar je had toch recht op stilte?

Dit soort rechten worden negatief recht genoemd. Simpel gezegd komt het erop neer dat dit het recht is “om met rust gelaten te worden”. Het probleem daarmee is dat zo’n recht niks van jou vraagt, maar van de anderen om jou heen.

In het grote Links-Rechts debat dat momenteel weer overal in het westen woedt, roept negatief recht veel woede op. Als mensen iets moeten laten omdat iemand met rust wil worden gelaten, noemen ze die ander al gauw verwend. Je vrijheid ingeperkt voelen zodat een ander in stilte kan lezen, raakt iets heel fundamenteels in ons.

Als we hiernaar kijken in termen van de Aap, dan vindt de Aap dat jij niet meedoet met de groep, maar dat de groep wel iets voor jou moet doen. Reden nummer één om iemand te bestraffen of te verstoten.

Hoe rechtvaardig is negatief recht?

In onze maatschappij is fysiek geweld een groot taboe. Een voorbeeld dat ik daar vaak voor gebruik is hoe wij kinderen opvoeden. Jantje speelt met zijn speelgoed. Pietje komt eraan en begint het uit Jantje’s handen te sleuren. Jantje wordt boos en geeft Pietje een duw…

…en wij, volwassenen zeggen: Je mag niet duwen.

We stellen Pietje’s recht om niet geduwd te worden, boven Jantje’s recht om zijn speelgoed te mogen houden. Klinkt logisch, toch?

Maar wacht even. Pietje begon. Pietje pleegde fysiek geweld. Als hij dat niet had gedaan, had Jantje niet hoeven duwen.

Het probleem van een taboe op geweld, is dat we zo gefixeerd zijn op wat wij als geweld zien, dat we al het andere geweld niet meer zien. We zien niet eens meer Pietje’s geweld.

En dat is een probleem. Op een opleiding hoorde ik eens als regel: “Je mag niemand als persoon afwijzen”. Deze regel is bedoeld om veiligheid te creëren. Een veilige plaats waar mensen zich niet emotioneel bedreigd voelen.

Een heel nobel streven, maar het heeft het tegenovergestelde effect. Een essentieel onderdeel van zelfverdediging en persoonlijke veiligheid is immers dat je mensen mag afwijzen. Ja, ook als persoon. Dat is het enige dat helpt om jezelf en de mensen om wie je geeft, in leven te houden.

Het probleem is natuurlijk dat we afwijzing als onrecht zien, omdat het pijn doet. Maar is het onrecht?

Want ik zit in die klas en ik hoor dat niemand afgewezen mag worden. Dus ik mag doen wat ik wil? En mensen mogen mij dan niet afwijzen? Dat is een zeer onveilige situatie.

En het triggert ook weer veel bij anderen. Dus jij mag zeggen wat je wil, maar ik moet altijd lief reageren? Jij mag dus je vrijheid houden, maar ik moet die van mijn inperken om het jou naar de zin te maken? Ik denk dat een groot deel van de woede van “Rechts” in de VS hiervandaan komt.

En als een groep woedend is… Geen veilige situatie.

De “Disneyland State Of Mind”

Zelfverdedigingsexpert Marc MacYoung beschrijft hoe het vasthouden aan negatief recht in de praktijk gevaarlijke gevolgen kan hebben. Hij noemt dit de Disneyland State Of Mind (DSOM). In Disneyland zijn alle schroeven en bouten verzonken, alle hoeken rond en alle obstakels zacht. Je moet wel erg je best doen om daar gewond te raken.

Helaas geldt dat niet voor de rest van de wereld. Disneyland zorgt goed voor jou, maar als je door de wereld rondloopt alsof iedereen net zo goed voor jou moet zorgen, kom je vaak voor vervelende verrassingen te staan.

En wat MacYoung beschrijft, is dat mensen dan vaak verbaasd zijn – en dan verontwaardigd – en dan woedend. “Hoe durven jullie [de wereld], mij niet mijn recht te geven?” MacYoung noemt dit gevaarlijk, omdat mensen in deze verontwaardiging zelf ook heel gewelddadig kunnen worden.

Rory Miller beschrijft: “Geweld vindt plaats op voorspelbare plekken om voorspelbare redenen”. Een van die plaatsen is “waar je de regels niet kent”. Vooral op vakantie is dat een probleem: mensen lopen op vakantie graag rond in de DSOM. Immers, ik heb nu even vrij dus ik hoef me nu even nergens druk om te maken.

Dan krijg je het probleem dat Engelsen gaan klagen dat in Spanje iedereen Spaans spreekt, en Nederlanders klagen dat er in Frankrijk geen “normale” mayonaise bij de friet zit.

Dit is nog veel verwender. Je vindt dan immers dat de rest van de wereld volgens jouw regels moet leven. Je hebt er 0 moeite voor gedaan om je te verdiepen in de cultuur van de ander, want je verwacht dat zij zich aanpassen. In deze gevallen is het gemakkelijk om in geweld terecht te komen.

Rechtse denkers zoals MacYoung noemen dit soort mensen dus verwend: ze noemen hen “snowflakes”. Hij beschrijft hoe een meisje dat met een nep-ID naar een “frat party” (feest van een mannelijke studentenvereniging) gaat, zich daar stomdronken drinkt, en nadat ze van dronkenheid bewusteloos wordt, verkracht wordt door een van de studenten. MacYoung vroeg of haar handelingen niet een beetje dom waren. De reactie van het hoofd van het Rape Crisis Center was “A girl has the right to have fun.”

MacYoung noemt dit geen verkrachting. Hij vindt de acties van het meisje niet alleen dom; hij verbindt er ook een negatief ethisch oordeel aan: nee, dit recht heb je niet.

Ik vind dat een gevaarlijke gedachte. Ten eerste: ja, ik denk zeker dat je het recht hebt om met rust gelaten te worden als je fysiek geen “nee” kunt zeggen. Ik noem dit wel verkrachting. Ten tweede: bewusteloosheid is medisch gezien een ernstige staat. Wat je ook anders doet dan medische hulp regelen voor de bewusteloze, of het nou proberen seks met haar te hebben of haar sokkenla sorteren is; dit lijkt me altijd een geval van ernstige (criminele?) nalatigheid.

Het is namelijk niet heel moeilijk om een ander met rust te laten. Als jij niet meer het negatieve recht heb om met rust te worden gelaten, betekent dat dan niet dat mensen het positieve recht hebben om jou te verkrachten? Vooral in de rechtspraak rond zelfverdediging is dit een probleem. Het lijkt wel eens of vergeten wordt dat de aanvaller juist heel simpel het geweld dat de verdediger gebruikt kan stoppen: gewoon ophouden met aanvallen.

Rechtse denkers noemen Linkse denkers “snowflakes”. Linkse denkers vinden het belachelijk dat Rechtse denkers het recht om niet verkracht te worden, zien als een inperking van hun vrijheid, dus zij noemen Rechtse denkers “broflakes” (meer over “broflakes” in mijn volgende blogpost).

Zo ruziën ze verder over abstracte begrippen van recht en onrecht, vrijheid en verwendheid.

Maar wacht even, waar ging zelfverdediging ook alweer over?

Veiligheid en rechtvaardigheid

Zelfverdediging gaat niet over rechtvaardigheid. Het heeft er niks mee te maken. Zelfverdediging gaat over veilig weer naar huis gaan.

En het probleem met rechten is dat rechten geen echt ding zijn. Het zijn afspraken, en afspraken zijn niet dwingend. Als iedereen in de stiltecoupé zit te kletsen, is het geen stiltecoupé. Rechten gaan jou dus niet beschermen. Het feit dat zelfverdediging als concept bestaat, geeft dit al aan.

Het verleidelijke van rechten is dat we in onze maatschappij denken dat ze wél echt zijn. Dat wij de regels van het spel kunnen bepalen. “We gaan dit spel spelen, maar jij mag me niet afwijzen.” Dat is denk ik het gevaar van vastklampen aan rechten, of je nou Links of Rechts bent, of je nou positief of negatief recht wilt. Recht wordt niet door jou bepaald. Als kind kun je zeggen, “Ik vind dit geen leuk spelletje, ik doe niet meer mee.” Maar in het spel dat het leven is, kun je dat niet.

Ik vind het schokkend om te lezen dat MacYoung seks met iemand die bewusteloos is, geen verkrachting noemt. Ik kan me kapot ergeren aan mensen die “geweldloze communicatie” gebruiken op een zeer grensoverschrijdende manier, en er prat op gaan dat ze zogenaamd nooit geweld gebruiken. Ik heb een hekel aan grensoverschrijdende mensen die gebruik maken van de onzekerheid van vrouwen om gedaan te krijgen wat die vrouwen eigenlijk niet willen. En ik kan de haren uit mijn hoofd trekken als ik een stomdronken meisje zie dat vindt dat ze alles mag doen en iedereen zich naar haar regels moet schikken.

Wat je idee van rechtvaardigheid ook is – of je nou links of rechts bent, zelfverdediging gaat over het moment dat het niet meer helemaal duidelijk is of je wel veilig naar huis komt vanavond. En op dat moment bestaan abstracte ideeën van links en rechts niet meer. Het enige dat telt is dat je hier onbeschadigd uit komt. Dat is je missie. Hoe passen jouw acties daar in?

Als je dat begrijpt, dan kun je terug in de tijd kijken. Hoe ben ik in deze situatie terechtgekomen? Want dat is wat zelfverdediging doet. Kijken naar het eerste moment in de tijd waarop je de toekomstige ellende kunt afwenden. Hoe eerder je erbij bent, hoe minder geweld je hoeft te gebruiken. Hoe makkelijker je de ellende aan je voorbij kunt laten gaan.

Wat is je missie, en hoe passen jouw acties daar in?