Tot mijn blije verrassing werd ik afgelopen jaar gevraagd om een bijdrage te leveren aan het nieuwe boek van Sabine Meulenbeld: De kracht van positieve seksualiteit. Voor mij zijn zelfverdediging en positieve seksualiteit innig met elkaar verbonden. Je kunt niet echt “ja” zeggen als je geen “nee” mag zeggen. En hoe beter je weet waar je “ja” tegen wil zeggen, hoe makkelijker het is om “nee” te zeggen.

Bij het lezen van het hoofdstuk dat ik kreeg toegestuurd, werd ik natuurlijk aan het denken gezet over wat voor mij “positieve seksualiteit” eigenlijk betekent, en hoe ik dat beter kan uitdragen in mijn vak. Daarom deel ik hier graag met jullie wat ik heb geleerd.

Maar is het liefde?

In 2015 schreef ik een artikel over liefde als tegenpool van seksueel geweld. Ik zag allerlei discussies langskomen over of een bepaald geval nou seksueel geweld was of niet. Heeft ze goed genoeg “nee” gezegd of niet, wist ze zelf misschien niet goed of ze het nou wel wilde of niet? Volgens mij verlies je jezelf dan al snel in allerlei details die er niet toe doen. Voor mij is de vraag: stond je er echt om te springen? kon je jezelf bijna niet inhouden? wilde je zo graag dat je haast niet kon wachten? Dan is het een “ja” – en anders is het “nee”.

Misschien is “liefde” een te groot woord. Ik ben zelf geen seksuoloog, maar als ik goed luister naar degenen die dat wel zijn, en kijk naar de wereld om me heen, dan snap ik dat er veel vormen van seks zijn. Natuurlijk wil ik niemand verplichten om alleen seks te hebben als je “liefde” voelt. Dus misschien kan ik beter gewoon praten over seks.

Expertisecentrum Rutgers meldt dat jongeren steeds later aan seks beginnen. Verschillende bronnen hebben zich de afgelopen jaar afgevraagd of deze generatie jongeren “sex negative” is: “Gen Z” lijkt minder vaak seks te hebben en later aan seks te beginnen. Betekent dit dat ze negatief tegenover seks staan?

Seks en jouw generatie

Als ik naar de verschillende generaties kijk aan wie ik les geef en waar ik mee omga, dan merk ik wel wat verschillen. Dit is natuurlijk een heel grove generalisatie, maar als uitgangspunt misschien wel interessant:

• Boomers lijken nooit helemaal aan systematisch seksueel geweld door genderrollen (“echtelijke plichten”) ontsnapt te zijn, en vechten daar nog dagelijks tegen
• Gen X lijkt veel negatieve seksuele ervaringen te hebben, worstelt enorm met wat goede seks dan wel is, vermijdt seks of probeert het als “product” te reguleren
• Voor Gen Y lijkt het iets dat “moet” omdat het erbij hoort, en zoekt naar “technieken” om het dan goed te doen
• Gen Z houdt liever de boot af tot ze echt fijne seks kunnen krijgen

Ik vraag me wel altijd af of iets een generatie-ding of een leeftijdsding is. Wat me eigenlijk altijd al opvalt is dat jonge meiden net zo enthousiast kunnen zijn over seks als jongens, er net zo naar uitkijken, net zo blij kunnen zijn met hun eigen seksualiteit. Maar bij de twintigers is dat meestal verdwenen. De simpele uitleg is dat dit komt door nare seksuele ervaringen – seksueel geweld.

Ervaringen met slechte seks

Maar dat is denk ik té simpel. Naast seksueel geweld is er denk ik ook gewoon een hele hoop ervaring met slechte seks. Seks die het gewoon niet is. Dat is misschien niet traumatisch of verschrikkelijk, maar het is wel heel er jammer. Zelf, als mens, heb ik natuurlijk ook ervaringen die niet fijn waren – waarvan ik achteraf denk, had ik dat maar niet gedaan. Ik proef in de verhalen van twintigers en dertigers dan wel eens teleurstelling met seks in het algemeen, en dat vind ik erg verdrietig. Want seks kan zoiets moois zijn.

Het eerste waar ik aan denk als ik kijk naar teleurstelling, is dat er dus eerder een moment was waarop je enthousiast was over seks. Misschien was dat toen je nog alleen seks met jezelf had, en nog niet met een ander. Misschien had je wel allerlei fantasieën. Als je teleurgesteld bent, vraag ik me af: wat is er met dat enthousiasme gebeurd? Met die fantasieën? Heb je ooit gekregen waar je zo naar uit keek?

En ik denk dus dat de eerst stap richting positieve seksualiteit een terugkeer naar dat enthousiasme, dat gevoel is. Kun je daar nog bij? Kun je je herinneren hoe dat was? Hoe dat voelde? En hoe kun je ervoor zorgen dat je alsnog krijgt waar je zo naar uitkeek?

De omstandigheden voor goede seks

Ik las ooit een artikel over gen X-ers die werkten met een stempelkaart: als de man 10 huishoudelijke taakjes af had, kreeg hij seks. Er lijkt me geen betere manier om seks voor beide partners totaal de vernieling in te helpen. Door van je huwelijk een zakenrelatie te maken, garandeer je volgens mij dat geen van beiden met enthousiasme de seks in gaat.

Ik denk dat de eerste voorwaarde voor fijne seks is dat je juist de absolute vrijheid hebt om wel of geen seks te hebben. Ik denk dat elke keer dat je het gevoel hebt dat je “moet”, dat een beetje van je plezier in seks dood maakt.

Maar daarmee ben je er denk ik nog niet. In films en series is het tegenwoordig vaak een gimmick om twee mensen elkaar te laten ontmoeten en dan onmiddellijk – cut scene – hebben ze hete seks. Het wordt vaak een als grap gebracht, maar eigenlijk is het een beetje flauw. Hoe het de hoofdpersonen dan lukt om die seks zo heet te maken, dat wordt niet getoond. Maar dat is toch wat we allemaal willen weten?

In de komische actieserie Teenage Bounty Hunters legt één zus aan de ander uit dat ze van te voren een complete lijst heeft gemaakt met alle dingen die ze lekker vindt, en haar vriendje die lijst vóór de eerste keer seks heeft laten lezen. “Hoe weet ie anders wat ie moet doen?”

Ik vond dat oprecht een goed idee. Ik denk dat een van de problemen rond seks in onze samenleving is dat jongens precies moeten weten hoe ze het moeten doen, maar dat het hen nooit wordt uitgelegd, omdat ze er niet naar mogen vragen. En meiden rekenen er dan op dat hij precies weet wat ie moet doen, en zijn dan vervolgens teleurgesteld als dat niet zo blijkt te zijn. In elke andere tak van sport zou “niet mogen leren” maar geacht worden dat je gelijk weet hoe alles moet een recipe for disaster zijn. Dat is het hier ook! Dus als je het moeilijk vindt om erover te praten, is zo’n lijst een heel slim idee!

Seks en intimiteit

Een BuzzFeed-artikel over Gen Z en seks probeert een genuanceerder beeld te geven dan “Gen Z is sex negative”. Eén van de geïnterviewden benadrukt dat je je voor goeie seks constant bewust moet zijn van hoe de ander reageert. “Aandacht voor elkaar is wat seks leuk maakt”.

En hier maakt denk ik het idee van “generaties” wel wat uit, omdat cultuur zo’n grote rol speelt. Gen X en Gen Y zijn opgegroeid in een wereld waarin het idee van “maakbaarheid” een groot goed was. “Alles is mogelijk, je moet het alleen wel willen”. Deze generaties zijn vaak bezig met hun lichaam als beeldhouwwerk: met de nieuwste rage in training en voeding proberen ze hun lichaam aan een ideaalbeeld te laten voldoen. En dat spreekt door in hoe ze met seks omgaan. Er zijn allerlei yoga-achtige cursussen over hoe je goed kunt worden in seks.

En daar zit natuurlijk een valkuil in. Een beeldhouwwerk is koud, en een lichaam dat wordt gedwongen aan een ideaalbeeld te voldoen, is dat ook. En als je bezig bent die ene techniek of dat ene standje goed te doen, ben je meer bezig met jezelf dan met de ander.

Maar er is nog een groter probleem met de mythe van maakbaarheid. Als je gelooft dat alles mogelijk is zolang je maar wil, is iedereen die niet aan jouw ideaalbeeld voldoet, daar zelf de schuld van. Als de seks niet lekker is, als niet alles perfect is aan de date, is dat allemaal de schuld van die ander, want als hij of zij het echt had gewild, dan was het wel perfect geweest.

Misschien wel het meest schadelijke boek van de afgelopen 50 jaar is The Secret. Onder Gen Z heeft dit boek de rage van het “manifesteren” veroorzaakt: het geloof dat als je iets heel graag wil, je het ook zal krijgen. En dus, dat als je iets niet hebt, dat je eigen schuld is. Het zal je niet verbazen dat de schrijfster vindt dat het overgrote deel van verkrachtingen nep is, omdat het slachtoffer de verkrachting tenslotte wel zelf gemanifesteerd zal hebben.

De ideologie van dit boek is het omgekeerde van empathie. Het is victim blaming als religie. De aanhangers hiervan verwachten van de ander “positive vibes only”, en mensen die ziek zijn of anderzijds ongeluk ervaren, worden weggezet als “negatief”. Sinds de start van de pandemie is dit de ervaring van de honderdduizenden mensen die in Nederland aan LongCovid lijden: hun sociaal netwerk lost op in het niets, vrienden en kennissen laten hen in de steek, en naast ziek, zijn ze nu ook eenzaam.

Dat is natuurlijk het omgekeerde van de aandacht voor elkaar die seks leuk maakt. Het is de dood in de beker voor intimiteit. Als de ander er alleen mag zijn als hij of zij “positive vibes” meebrengt, is dat geen vriend maar een bediende. En als je verwacht dat je in bed bediend word, door iemand die op mysterieuze wijze precies moet weten wat jij allemaal wel en niet wil, dan is dat een recept voor teleurstelling.

Maar meer nog maakt de kloof die deze ideologie slaat, goeie seks onmogelijk. Hoe ga je contact maken met de ander als je geen empathie hebt? Hoe ga je aandacht voor de ander hebben, als die er alleen mag zijn als ze jou opvrolijken?

De weg terug naar connectie

Natuurlijk is zo’n maakbaarheidsfantasie erg aanlokkelijk. Het geeft je het gevoel dat je zelf controle hebt over alles en nooit een ander nodig zult hebben. Want andere mensen kunnen je teleurstellen, ze kunnen afwezig zijn als je ze nodig hebt, ze kunnen je verkeerd begrijpen of je verkeerd bejegenen. Een kloof slaan tussen jezelf en de ander voelt heel veilig.

En misschien wel vooral bij seks. Want seks is het naaktste wat je kunt zijn. Niet alleen laat je zien wat er onder je kleren zit; je laat ook zien wat je graag wil, waar je behoefte aan hebt. En dan kun je dus gekwetst worden. Dan is het natuurlijk handig om alleen bezig te zijn met jezelf, met wat je krijgt, met technieken of standjes of een beeldhouwwerk.

Maar wat je de ander niet geeft, kun je ook niet van de ander verwachten. Dat is de tragiek van de maakbaarheid, van het egocentrisme. Je kunt geen intimiteit verwachten als je daar zelf de deur voor dicht houdt. Als je de ander alleen verwelkomt als die “positive vibes” mee brengt, kun je niet verwachten dat die jou met je hele hebben en houden verwelkomt.

Jammer genoeg is er geen magische intimiteitsknop die je even om kunt zetten. Intimiteit vraagt dat je de ander binnen laat zoals hij of zij is, niet alleen met “positive vibes”. “Connectie” is er niet ineens plotseling: connectie vereist aandacht voor de ander. Pas als je naast de ander kunt gaan staan, en proberen je voor te stellen hoe het voor diegene is, kun je leren wat er voor nodig is om connectie met de ander aan te gaan.

Dat is moeilijk, maar hoe moeilijk ook: ik denk dat we dit nodig hebben in de wereld. Zeker voor seks – maar ook voor onze maatschappij als geheel. Alleen medemenselijkheid gaat ons redden.

Plezier

Je kunt de ander niet goed in seks maken, en je kunt de ander ook niet dwingen een connectie met jou aan te gaan. Wat je wel kunt doen, is beginnen bij jezelf. Ik denk dat de eerste stap van positieve seksualiteit is: je seksualiteit nog vóór er een ander bij betrokken is. Mag je lekker zijn, van jezelf? Mag je een seksueel wezen zijn? Mag je de mooiste versie van jezelf zijn, en mag je jezelf daar naar kleden? Voor mij hoort dat bij zelfzorg. Het is een liefde voor jezelf en je lichaam die jij verdient en die jij jezelf kan geven. Natuurlijk kunnen vriendinnen hier ook goed bij helpen, door jou te bevestigen en je complimenten te geven.

Het is fijn om lekker gevonden te worden. Rationeel kunnen we blij zijn met een compliment over hoe hard we gewerkt hebben of hoe intelligent we zijn, maar lekker gevonden worden – mits door de juiste persoon natuurlijk – doet iets met ons. Als degene die jij leuk vindt, jou lekker vindt, dan is dat goed voor je, als mens.

Ik denk dat je meer plezier in seks hebt als je blij bent met het feit dat je van seks houdt, dat je zin kan hebben, en dat je lekker bent. Dat goed in je vel zitten is plezier, en maakt het ook luchtig. Onze maatschappij heeft allerlei meningen over wat vrouwen wel en niet mogen, maar het begint zoals met alles, met jezelf toestemming geven. Seksueel zijn is niet gemeen. Het wordt pas gemeen als je mensen gebruikt om jezelf beter te voelen. Gewoon bestaan, als seksueel wezen, is dat niet.

Liefde en seks

Nog even terugkomend op “liefde”. Eén van de constateringen uit het artikel over Gen Z is dat ze heel accepterend zijn over hoe anderen hun seksualiteit beleven. En daar ga ik graag in mee. Als jij dit allemaal leest en gewoon geen behoefte hebt aan connectie: power to you! Als je helemaal niet zoveel voelt voor seks: we luisteren steeds beter naar mensen met andere ervaringen en hebben steeds beter begrip voor allerlei vormen van aseksualiteit.

Ook over hoe mensen porno of erotica consumeren lijkt Gen Z heel accepterend. Sekswerk is werk net zoals elk ander werk, en via platforms als OnlyFans bieden sekswerkers plezier en fantasieën voor verschillende doelgroepen en wensen.

Het hoofdstuk dat ik opgestuurd kreeg van Sabine heet “Afstemmen”, en ik denk dat dit is waar het allemaal om draait. Ben je op zoek naar connectie? Dan zul je dat moeten afstemmen met de ander, want als die daar niet voor in is, ga je nooit krijgen waar je naar op zoek bent. Wil je juist geen connectie? Zelfde verhaal.

Als ik lesgeef aan tieners, en als ik het artikel van BuzzFeed zo lees, dan word ik hoopvol. Naast dat ik het leuk vind om met deze nieuwe generatie te werken, heb ik ook veel bewondering voor hoe ze het doen in de wereld. Met humor, zelfinzicht en een goede dosis eigenwijsheid onderzoeken ze hoe zij vorm kunnen geven aan hun bestaan. Dat vind ik knap. Ik denk dat we allemaal wat van deze generatie kunnen leren.

Zoals gezegd: ik ben geen seksuoloog. Dit is wat ik vanuit mijn vakgebied zie. Benieuwd naar meer? Lees Sabine’s boek:

De kracht van positieve seksualiteit. Sabine Meulenbeld. ISBN 9789089657145. Van Duuren Psychologie, 2023.