Eigenlijk kan ik heel kort zijn over omgaan met gevaarlijke mensen:

“Niet doen”.

Het allereerste sociale veiligheidsprincipe is: “Wees nooit alleen met problematische mensen.” Punt. En meer dan niet alleen met ze zijn: de enige juiste manier om met problematische mensen om te gaan is ze niet in je leven toe te laten.

Helaas zit de wereld niet zo simpel in elkaar, en zijn er momenten dat je soms toch moet communiceren met mensen met wie je dat eigenlijk liever niet doet. Daar gaat deze blogpost over.

Hoe herken je gevaarlijke personen?

Ook hier weer is het beste antwoord heel simpel:

“Niet.”

Zoals ik al eerder schreef: karakter inschatten is heel lastig, omdat problematische mensen heel goed zijn in hun problemen vermommen, omdat we niet allemaal psychologen zijn met 20 jaar ervaring in het diagnosticeren van persoonlijkheidsproblematiek, en omdat karakter misschien wel helemaal niet zo stabiel is, laat staan te vatten in een paar categorieën.

Daarnaast: wie wil zo leven? Wil je echt steeds bezig moeten zijn met andere mensen inschatten? Dat is ontzettend vermoeiend. Daarom: een goeie vorm van zelfverdediging gaat over jou. Weerbaarheid gaat over het bevestigen van wat jij wel en niet wilt, en het handhaven van jouw grenzen.

Vandaar ook dat de meest betrouwbare manier om problematische en gevaarlijke mensen te herkennen is: kijken naar wat hun gedrag met jou doet:

• Voel je je gewaardeerd als mens of niet?
• Voel je je vrij of heb je het idee dat je klem zit?
• Voel je je groter worden of voel je je kleiner worden?
• Word je blij van dit gedrag of word je er bang van?
• Heb je een fijn gevoel in je buik of een onprettig gevoel?

Dit klinkt allemaal heel zweverig, maar dat is het niet. Dit is ons uitgekiende waarschuwingssysteem. Voelen is snel; denken is langzaam. En in gevaarlijke situaties telt elke tiende van een seconde, dus dan kun je beter op je gevoel vertrouwen dan op je denken.

De allersimpelste eerste test is: geeft dit gedrag me een ongemakkelijk gevoel? Dan is dat altijd een goede reden om deze persoon niet toe te laten in je leven.

Daarna kun je ook nog naar het gedrag zelf kijken. Een aantal voorbeelden van gedrag dat sowieso op problemen duidt:

• Elk gedrag dat op deze lijst staat: Waarschuwingssignalen dat je relatie de verkeerde kant op gaat;
• Gedrag dat inspeelt op je emoties of empathie (“maar we zijn toch zulke goede vrienden?”, “Maar we hebben toch iets speciaals?”, “Ik kan er niet tegen als je boos op me bent”, “Ik kan er niet tegen als je me alleen laat”, etc etc);
• Gedrag dat jou vraagt regels of wetten te overtreden;
• Gedrag dat jou vraagt tegen je principes te handelen;
• Gedrag dat jou vraagt tegen het belang van mensen om wie jij geeft te handelen;
• Gedrag dat je kunt omschrijven als “op alle knopjes drukken”. Teveel vragen, rare opmerkingen waarbij je het gevoel hebt alsof je onder een microscoop wordt bekeken. Gedrag dat lijkt te worden gedaan om te kijken wat jouw reactie is.

Buiten laten is beter dan naar buiten werken

Problematische mensen die je eenmaal je leven binnen hebt gelaten, weer naar buiten zien te krijgen, is ontzettend moeilijk. Iemand in eerste instantie al niet binnenlaten, is veel makkelijker.

In onze maatschappij zit een groot taboe op mensen afwijzen. Dat is deels heel natuurlijk. Maar daardoor is de beslissing om iemand niet verder tot je leven toe te laten, een moeilijke beslissing. Het is veel makkelijker om toch gewoon aardig te blijven, toch steeds weer een klein beetje toe te geven. Daarom is het belangrijk om de beslissing om iemand af te wijzen al vroeg te nemen.

Elke keer als je gedrag tegenkomt zoals hierboven beschreven, willen we het liefst iemand een tweede kans geven. Daarom is het juist van belang om kritisch te kijken: moet dat echt?

Het probleem met het idee van een “tweede kans” is dat elke seconde een tweede kans is. En als iemand de eerste 25 of 35 of 45 jaar van zijn of haar leven andere mensen rot behandelt, wat gaat jouw tweede kans daar dan aan veranderen?

Omgaan met problematische mensen is dus iets dat je alleen wil doen als er echt geen andere mogelijkheid is. Ik kan me eigenlijk maar een paar voorbeelden bedenken:

• Als de problematische persoon je baas of collega is, en je niet ergens anders een baan kunt vinden;
• Als iemand al zeer veel macht over je heeft, bijvoorbeeld als je bij die persoon schulden hebt die je niet kunt afbetalen;
• Iemand is een naast familielid waar je om de een of andere reden niet van weg kunt.

En nog steeds: over al deze situaties kun je nadenken: kan ik écht niet weg? De meeste gevaarlijke situaties die ik zie, ontstaan doordat mensen verstrengeld raken met problematische mensen. Hoe langer dat voortduurt, hoe erger het wordt. Daarom: schrijf op wat je opties zijn, en bespreek ze met een buitenstaander. Weggaan is altijd een goede win.

En sowieso: als je aan het begin van het contact al wil dat de ander eigenlijk verandert is dat nooit een goede start voor wat voor relatie dan ook.

Daarbij: andere mensen gaan niet veranderen omdat jij dat wilt. De enige manier waarop iemand verandert, is als diegene dat zelf wil. Nogmaals, in wat voor relatie dan ook, of het nou een liefdesrelatie is, of een zakenrelatie, of een familie-relatie – dit is al een ongezonde start.

Nog veel ongezonder is als jij in een relatie voor therapeut gaat spelen. Ben je opgeleid om mensen met persoonlijkheidsproblematiek te behandelen? Zo nee, waarom denk je dan dat jij diegene iets goeds kunt brengen? Misschien maak je het wel erger.

Als het écht niet anders kan

Goed, nu heb ik wel genoeg gezegd dat contact met problematische mensen een erg slecht idee is. Dat heb ik gedaan omdat het belangrijk is dat je de tips hieronder niet gaat gebruiken als excuus voor jezelf om geen actie te ondernemen. Dus. Met bovenstaande waarschuwing, hier zijn ze:

• Minimaliseer je contact

Zorg dat je zo weinig mogelijk contact met de persoon in kwestie hebt. Geef de persoon zo weinig mogelijk informatie. Beperk je interactie tot een minimum.

Zorg er daarbij wel voor dat je niet duidelijk informatie aan het achterhouden bent. De bedoeling is dat je jezelf zo oninterressant mogelijk maakt. Als je probeert te liegen, zullen problematische mensen daar snel achter komen, want liegen is hun vak.

• Werk nooit mee

Zorg dat je zo min mogelijk instemt met wat de problematische persoon van je wil. Je wilt niet in een situatie terecht komen waarin te bewijzen is dat jij medeplichtig bent.

• Speel nooit het spelletje

Problematische mensen zijn erg, erg goed in het spelen van spelletjes. Dit ga je nooit winnen.

• Documenteer alles

Heb je met een problematische persoon te maken in een werksituatie, begin dan een zakelijk log waarin je vastlegt wat je doet, wat er gebeurt, hoe beslissingen worden genomen, et cetera. Het is misschien niet direct bewijs, maar als er later nagegaan kan worden dat de rest van je log klopt, is het aannemelijk dat wat je over deze persoon schrijft en vastlegt, ook klopt. Bewaar ook alle e-mail en andere schriftelijke correspondentie.

• Wees als water

Bruce Lee beschreef ooit eens zijn ervaring van omgaan met moeilijke situaties:

“Na uren gemediteerd en getraind te hebben, gaf ik het op. Ik ging alleen zeilen op zee. Ik dacht aan alle training die ik gedaan had, en ik werd kwaad op mezelf een sloeg op het water! Op hetzelfde moment besefte ik – is water niet de essentie van expertise? […] Ik sloeg het water, maar het water raakte niet gewond. Ik probeerde het te grijpen, maar dat was onmogelijk.”

Zoals ik boven al zei: je wilt jezelf zo oninteressant mogelijk maken. Je wil niks zeggen waar je op vastgepind kunt worden. Niks waar je aan gehouden kunt worden. Vaak is het genoeg om helemaal niks te zeggen. Een gezichtsuitdrukking van “tja, ik weet het ook niet,” kan in dat geval werken. Geen “ja” of “nee”, maar “hm.”

Let wel: dit is echt slechte communicatie. Dit is normaal gesproken wat je precies niet wil. Dat geeft eigenlijk al aan hoe ongezond deze situatie is.

Maar daarnaast wordt de water-metafoor vaak verkeerd gebruikt. Mensen denken vaak dat het gaat over meegaand zijn, maar dit is het juist niet. Water is niet alleen zacht en ongrijpbaar. Het is ook ongelofelijk hard. Kijk maar naar de foto van de tsunami bovenaan deze post. “Wees als water” betekent dat je allebei de kanten van water beheerst. Dus ook de kracht om van je af te slaan, en om deze relatie genadeloos te beëindigen.

Wie wil je wél in je leven?

Wil je dit echt allemaal? Wil je zo waakzaam moeten zijn voor nare mensen in je leven? En wil je jezelf vervolgens in allerlei bochten moeten wringen om te overleven in zo’n situatie?

Ik denk het niet, en daarom draai ik het liever om. Ik vraag me niet af of er niet toch een manier is om deze problematische persoon toe te laten. Ik vraag me af van wie ik écht blij wordt. Wie wil ik nou echt graag in mijn leven?

Dus in plaats van te denken, hoe kan ik deze persoon dan toch maar in zien te voegen in mijn leven – bedenk eens: wat gaat deze persoon toevoegen aan je leven?