Onlangs stond ik tijdens een avondje uit te praten met een vrouw, die nogal veel ongewenste aandacht van een man kreeg. Later stond ze haar jas aan te trekken, en kwam de man wéér naar haar toe.

Ik stond van een afstandje te kijken, en realiseerde me ineens: er is niets aan haar te zien dat mij doet vermoeden dat ze de interactie niet prettig vindt of niet wil. Nou weet ik natuurlijk hoe dat werkt, maar ik denk dat daar ook de kern van de #MeToo discussie in zit.

Als je interactie niet werkt

Allereerst: ik verwijt de vrouw niets. Laat dat duidelijk zijn. Ik snap heel goed waarom ze zo handelt. Het is moeilijk om “nee” te zeggen. De sociale drempel om niet in te stemmen is heel hoog.

Dat is jammer, want het zou iedereen immens veel opleveren om juist wel “nee” te zeggen en ongewenste interacties vroeg af te wimpelen. Om drie verschillende redenen:

1. Als je met een nare man te maken hebt:
Onderdeel van de tactieken die daders gebruiken, is uit proberen te vogelen hoe meegaand je bent. Meegaand komt hen beter uit. Dus hoe meer je instemt, meegeeft en toegeeft, hoe groter de kans wordt dat een dader jou uitzoekt. Dit heeft dus het tegenovergestelde effect van wat je wil.

Mensen gebruiken vaak het woord “de-escaleren”, maar dat betekent niet wat mensen denken dat het betekent. De-escaleren betekent alleen dat je iets minder erg laat worden dan het anders geweest zou zijn. Praten is niet de-escaleren. Praten kán de-escaleren, maar het kan ook escaleren. Hoe langer je blijft instemmen, pappen en nathouden, toegeven, hoe meer de boel escaleert.

“Nee” is je radar. Je hebt hem nodig om te weten met wat voor persoon je te maken hebt. Met alleen maar met elkaar instemmen, leer je niets over die persoon. Je kunt met instemmen en aardig blijven niet inschatten of je met een nare figuur te maken hebt. Je krijgt eenvoudigweg niet de informatie die je nodig hebt.

2. Als je met een goeie man te maken hebt:
“Nee” zeggen en duidelijk je wensen kenbaar maken, zorgt ervoor dat je de nare van de goeie mannen kunt onderscheiden. Zeg je nee, ga je ergens tegenin, en doet die man moeilijk? Mooi, dan weet je waar je mee te maken hebt en kun je maken dat je wegkomt. In het geval dat ik hierboven beschreef: de vrouw was nog binnen. Je wil liever dáár van die vent afkomen, waar andere mensen bij zijn, dan dat hij meeloopt en je het buiten bij je auto of je fiets nog eens moet gaan doen.

Maar als je aardig wilt zijn tegen een mogelijk goeie man, dan is het al helemaal belangrijk om eerlijk “nee” te zeggen en eerlijk je mening te geven. Dat werkt namelijk als volgt. Heeft iemand wel eens tegen je gelogen? Of ben je wel eens beschuldigd van liegen? Kun je je nog herinneren hoe dat voelde? Die plotselinge woede, je gezicht dat heet en rood wordt, het gevoel van onrecht?

Het grootste gedeelte van onze geschiedenis hebben we in groepen van 20 – 25 mensen geleefd. Iedereen moest meehelpen om te overleven. Het was dus essentieel dat je leugens en bedrog heel snel de kop indrukt. Vandaar dat liegen, of van liegen beschuldigd worden, zo’n heftig effect op ons heeft.

Stel je nu eens voor dat een vrouw steeds met je instemt. En, zoals ik in het geval hierboven merkte, dat er dus niet aan je te zien is dat je dat niet meent. Als die goeie man er dan op een later tijdstip achter komt dat jij de interactie al vanaf het begin niet leuk vond, dan voelt hij die boosheid. Er is tegen hem gelogen!

3. Als je getuigen nodig hebt:
Zoals ik al zei, ik kon nergens aan afleiden dat de vrouw in kwestie de aandacht van die man niet op prijs stelde. Mocht er later iets gebeuren, en die vrouw heeft getuigen nodig… Dan zullen mensen zeggen: “Ja, ik zag ze een paar keer praten, ze had het prima naar haar zin, ze glimlachte, ze knikte, ze bleef met hem praten en was heel aardig tegen hem…”

Zie je het probleem? Nogmaals, dit was nog binnen, in een sociale setting. Als je je onveilig voelt, is dit dus het moment om aan iedereen om je heen te laten zien dat je dit niet prettig vindt. En misschien zijn er wel (vooraf door jou goedgekeurde) mensen die met je mee willen lopen naar je fiets of auto.

De oorzaak van interactie die niet werkt

Wat heeft dit met de #MeToo beweging te maken? Nou, een van de meest gehoorde reacties op de #MeToo beweging is dat het onjuist is om jaren later pas iemand te beschuldigen, en mannen publiekelijk aan de schandpaal te nagelen. Dat snap ik heel goed, maar ik denk dat dat niet een symptoom is van de beweging, maar juist een oorzaak.

Vrouwen voelen zich zo onveilig dat ze geen harde “nee” durven te zeggen. Dat is de oorzaak van de niet-werkende interactie die ik hierboven heb beschreven. En dat is niet zo vreemd, want wij vertellen vrouwen al hun hele leven dat ze niet sterk genoeg zijn. Tja, dan krijg je natuurlijk dat vrouwen denken dat ze niet kunnen winnen.

Dus we vertellen vrouwen al hun hele leven dat ze het niet kunnen, en als ze dan aangerand worden, is het eerste wat we vragen “Maar heb je je wel verdedigd?” Dat is natuurlijk totale onzin. Je kunt niet iemand programmeren om iets niet te doen, en dan vragen of ze precies dat ding wel gedaan heeft.

En het is echt programmeren. Niets van die propaganda is waar. Vrouwen zijn wél sterk en ze kunnen heel goed tegen pijn, en ze hebben zelfs bepaalde voordelen in een gevecht. En je kunt die “sociale conditionering”, zoals we dat programmeren noemen, ook weer afleren. Je kunt weer heel worden.

Ik heb vrouwen in mijn les die sociale conditionering af zien schudden, en dan stond er ineens een totaal ander persoon. Die persoon functioneerde op zo’n totaal hoger niveau, dat ik niks meer durf te zeggen over waar vrouwen toe in staat zijn. All bets are off, zoals ze in het Engels zeggen. Dit gaat dus over jou, beste lezer. Ik heb geen idee hoe ver je kan komen, maar in elk geval verder dan ik en verder dan ik kan bedenken.

En ik geloof dus ook totaal niet meer dat hoe vrouwen gemiddeld presteren, hoe ver ze komen in het bedrijfsleven en het dagelijks leven, ook maar iets zegt over wat ze zouden kunnen als we eens op zouden houden met die sociale conditionering.

Maar omdat maar weinig vrouwen de kans krijgen om aan die sociale conditionering te ontsnappen, moet de rest wel handelen uit een standpunt van zwakte. Want je weet niet anders. En dan krijg je dus die kapotte interactie zoals ik die hierboven beschreef. Veel vrouwen zeggen, “Ik durf geen nee te zeggen, want ik ben bang dat hij dan boos wordt”, en dat is heel logisch, als je denkt dat je zwakker bent. Dan is zo’n boze man natuurlijk een gevaar.

Meer nog dan dat, je krijgt het probleem dat vrouwen geen aangifte durven doen. Want de reacties van bekenden en misschien zelfs vrienden en familie die je dan krijgt, zijn beangstigend. En terecht, want victim blaming kan zelfs beschadigend zijn voor je herstel.

Gelukkig hebben we tegenwoordig in Nederland het Centrum Seksueel Geweld, met vestigingen verspreid door het hele land, waar je als slachtoffer terecht kunt bij professionals. Tip: bekijk de website eens, en sla het telefoonnumer op in je mobiel.

Aangezien verkrachting vaak gepleegd wordt door mensen die macht over een ander hebben, en op een manier die weinig sporen achter laat, verzinnen vrouwen liever onofficiële manieren om elkaar te steunen. Zoals bijvoorbeeld het delen van lijsten met gevaarlijke mannen. Eerlijk? Misschien niet, maar als je moet handelen uit een positie van zwakte, ga je dat soort dingen doen.

En dat vrouwen pas jaren later, en dan nog wel publiekelijk, de daders durven te noemen: ook dat is logisch. Vrouwen durven immers pas te spreken als die mannen geen macht meer over hen hebben en geen bedreiging meer voor ze zijn.

Als je er op tegen bent dat vrouwen lijsten maken, pas jaren later beschuldigingen doen, en niet eerlijk “nee” zeggen tegen mannen, zul je de kern van het probleem moeten helpen aanpakken, en dat is dat vrouwen zich zwak en onveilig voelen.

Doorbreek de cyclus

Het probleem begint dus bij het feit dat veel vrouwen zich te zwak, te kwetsbaar en te onveilig voelen om assertief te communiceren. Daarom heb ik ook moeite met een gedeelte van de #MeToo discussie die zegt dat we mannen moeten opvoeden omdat vrouwen zwak en kwetsbaar zijn. Vrouwen worden sociaal geconditioneerd om te denken dat ze zwak zijn, en, hoe verschrikkelijk het ook is om te zeggen: sociale conditionering werkt. Dit is aangeleerde hulpeloosheid. En het laatste dat vrouwen nodig hebben, is van andere vrouwen te horen krijgen dat ze zwak en kwetsbaar zijn.

Als we stoppen met vrouwen sociaal te conditioneren, en als vrouwen zelf die conditionering weten te doorbreken, zoals ik dus in mijn lessen zie, dan kunnen ze assertief gaan handelen, en dan wordt ook het verschil tussen goeie en slechte mannen duidelijk. Je radar gaat dan weer werken, dus dan kunnen we ook af van de gedachte dat elke man een verkrachter zou kunnen zijn (wat veel mannen boos maakt, end us de discussie weer niet ten goede komt).

Dan kunnen vrouwen ook eerlijker zijn tegen goeie mannen die ze afwijzen, waardoor ook daar weer minder boosheid zal zijn. En dan kunnen ze beter worden in kiezen voor zichzelf, en voor wat zij willen.

Ik denk dat oplossing nooit kan liggen in proberen alles veilig te maken. Garanties bestaan immers niet. Want je bent dan bezig je eigen vrijheid, kunnen en functioneren te verkleinen. Met zelfverdediging ben je die dingen juist aan het vergroten. Meer vrijheid, beter functioneren, meer levensgeluk.

Natuurlijk kun je niet in je eentje alles oplossen. De hele maatschappij zal moeten veranderen. Ik zie dat wel langzaam gebeuren, met veel strijd. Maar totdat we een stuk verder zijn – en zelfs dan – vermoed ik dat jouw eigen kracht vergroten, jouw eigen vrijheid vergroten: dat zijn de dingen die jouw kansen verbeteren.

En bovendien het leven leuker maken. Be the best you you can be.