Als je een probleem wilt oplossen, zul je het eerst moeten begrijpen, en dat is bij zelfverdediging ook zo. Het heeft geen zin om allerlei oplossingen uit je hoofd te gaan leren als je niet begrijpt wat voor problemen voor jou relevant zijn.
De lessen die ik geef onder de naam “zelfverdediging” gaan over geweld tegen vrouwen. Als je begrijpt hoe geweld tegen vrouwen in elkaar zit, wordt dat geweld logisch en voorspelbaar. En dan kun je daar zelf goede oplossingen voor bedenken.
Oorzaak en motivatie
Als ik het heb over “hoe geweld tegen vrouwen in elkaar zit”, heb ik het niet over het “waarom”. Ik beschrijf geweld alsof het een machientje is waarin eerst het ene gebeurt en dan het andere, en waar aan het eind een bepaald resultaat uit rolt. Als je het wil vergelijken met een bankoverval, dan kijk ik naar wat er nodig is om die bankoverval te kunnen plegen (kennis van de bank, een methode om de kluis in te komen, een vluchtplan etc) en welk resultaat er uit komt (een groep mensen heeft ineens een boel geld en de bank in kwestie niet meer).
Ik kijk niet naar waarom die mensen de bankoverval hebben gepleegd. Ik kijk niet naar hun levenspad of hoe ze uiteindelijk de mindset hebben ontwikkeld om de overval daadwerkelijk door te zetten. Dat hoort niet thuis bij zelfverdediging, maar bij rechters en therapeuten.
Therapeuten, advocaten en rechters hebben allerlei veiligheidsmaatregelen die hen ertoe in staat stellen objectief te zijn, en die luxe hebben jij en ik “in het wild” niet. Bovendien is het niet ons doel om objectief te zijn. Ons doel is om dood, zware verwonding, trauma en andere schade te voorkomen, af te wenden of zo klein mogelijk te maken.
Daarom begin ik niet bij het begin van de reeks stappen in het machientje, maar bij het resultaat: als er geweld tegen een vrouw is gepleegd, wat is daar dan het resultaat van? Bij seksueel geweld is dat: een vrouw die seks heeft gehad terwijl ze dat niet wilde. Iemand die haar zelfbeschikking is ontnomen. Trauma of ander psychisch letsel. En, heel vaak, manieren om daarmee om te gaan die daders juist in de hand spelen. Bij partnergeweld is het iets soortgelijks: een vrouw die geweld is aangedaan terwijl ze dat niet wilde. Ook hier is de zelfbeschikking ontnomen. En ook dit heeft vaak gevolgen die het slachtoffer vatbaarder maken voor toekomstig geweld.
Als je het dan toch over de personen zelf wil hebben, is dit een cruciaal moment voor de dader. Die heeft nu de mogelijkheid om te bedenken: “Is dit wat ik wilde? Was dit goed of lekker?” Elk moment is een tweede kans. Elk moment kun je beslissen hoe je anderen behandelt en of je daar achter staat. Op het moment dat je als dader een slachtoffer hebt gemaakt, heb je de mogelijkheid om te bedenken of dit is wat je wil. En als dit iets is wat je vaker gaat doen, dan was deze uitkomst dus kennelijk wat je wil.
Dat gaat dus niet over waarom je dat wil, wat je in je leven hebt meegemaakt, hoe je zo bent geworden of wat er diep van binnen in je zit. Geweld tegen vrouwen is zo wijdverbreid en gebeurt zo vaak dat er weinig unieks aan valt te beleven. Het resultaat is elke keer hetzelfde. De zelfbeschikking is van het slachtoffer afgenomen.
Als we deze uitkomst zien, wat heeft de dader dan gekregen? Macht. Macht over een ander mens. Macht om iemand tot seks te dwingen terwijl ze dat niet wil. Macht om iemand pijn te doen die een relatie met jou heeft die pijn juist zou moeten voorkomen of genezen.
Daarom zeg ik: onder aan de streep, onafhankelijk van voorgeschiedenis, intentie, persoonlijke omstandigheden of wat dan ook, gaat geweld tegen vrouwen over macht. Een dader die geweld tegen vrouwen pleegt, wil macht.
Het doel bepaalt het middel
Macht willen impliceert eigenlijk al dat de dader dit niet één keer wil, maar steeds weer – of eigenlijk, constant. Constant macht willen hebben over een ander mens impliceert dat je daarin niet gestopt wilt worden, en niet gestopt willen worden impliceert dat je datgene wat je wil doen, wil doen zonder betrapt, gepakt of gestopt te worden.
Als je het doel begrijpt, volgt dus ook hoe daders van geweld tegen vrouwen te werk gaan. En als je dat een beetje doordenkt, zal geen krantenbericht je meer verbazen. Een spreekwoord uit mijn vakgebied luidt: “Geweld vindt plaats op voorspelbare plekken, om voorspelbare redenen”. Ik zou daar aan toe willen voegen: “op voorspelbare manieren”. Hoe geweld tegen vrouwen wordt begaan, is logisch.
De meest gebruikte wapens bij geweld tegen vrouwen zijn dan ook niet messen of pistolen, maar manipulatie, charme en overtuigingskracht. Wapens die niet verboden zijn en waarvoor je geen strafblad krijgt, en die toch keer op keer weer vreselijk effectief blijken te zijn. Om deze reden ben ik ook geen voorstander van het idee dat je “altijd in gesprek moet gaan” met mensen met wie je het oneens bent. Sektes, complotverspreiders, oplichters en daders van seksueel geweld zijn erg, erg goed in praten. Je denkt misschien dat je met woorden de ander wel tot inzicht kunt laten komen; maar die ander staat juist klaar om datzelfde bij jou te doen. En sommige van die mensen hebben daar heel hard en veel op geoefend en zijn heel goed voorbereid.
Het probleem bepaalt de tegenmaatregelen
Als je het doel begrijpt en je begrijpt welke middelen daarvoor worden gebruikt, kun je ook al gelijk zien welke tegenmaatregelen niet gaan helpen. Als iemand macht over jou wil, helpt het natuurlijk niet als je je onderdanig of meegaand opstelt. Dat maakte de boel alleen maar erger, want dan merkt hij dat hij bij jou kan krijgen wat hij wil.
Daarnaast: als iemand macht over jou krijgt, bijvoorbeeld in de zin van seksueel geweld of partnergeweld, triggert dat een heel aantal verwerkingsmechanismen in je geest. Kort gezegd: je geest is het allerbangst voor het niet hebben van zelfbeschikking. En dat is precies wat er bij geweld tegen vrouwen gebeurt. Je wil het niet, en hij doet het toch. Om dat niet onder ogen te hoeven zien, gaat je geest van alles verzinnen om jou te overtuigen dat je toch controle had. Je geest geeft jou dan gevoelens van schuld en schaamte. En die gevoelens maken heel, heel veel stuk.
Het allerbelangrijkst is natuurlijk: leren dat het niet jouw schuld was. Dat jij geen schuld verdient en ook geen schaamte hoeft te hebben. Dat de verantwoordleijkheid en de schuld 100% bij de dader liggen. Een goede traumatherapie kan daarbij heel goed helpen. Maar alle beetjes helpen, en het is natuurlijk fijn als je bij het voorkomen en afwenden van seksueel- of partnergeweld dingen kunt vermijden waarvan dat gemene stemmetje in je hoofd later gaat zeggen: “zie je wel dat het jouw schuld was”.
Daarnaast: als zijn voornaamste wapen “praten” is, speelt het hem precies in de kaart om in gesprek te gaan. Hij zal het heerlijk vinden om jou je in allerlei bochten te zien wringen om hem te overtuigen, terwijl hij al lang bedacht heeft wat hij van je wil en hoe hij dat gaat krijgen. Dit is waarom we daders van geweld tegen vrouwen in het Engels vaak “process predators” noemen. Het zijn geen daders die geweld gebruiken om iets voor elkaar te krijgen, zoals het Nederlandse woord “instrumenteel geweld” beschrijft. Dit is niet hetzelfde als hoe bijvoorbeeld een straatrover geweld gebruikt om aan geld te komen. Bij geweld tegen vrouwen is het proces zelf het doel.
Je tegenmaatregel tegen geweld tegen vrouwen kan dus nooit bestaan uit iets dat de macht van de dader in de kaart speelt. Meegaand zijn, proberen te sussen, compromissen proberen te sluiten, je onderdanig opstellen of proberen te laten zien dat je geen bedreiging bent – al deze dingen zijn dus juist onderdeel van de macht die de dader wil. Daarom noem ik ze escalerend – ze maken het probleem erger.
Dit is overigens ook de reden dat feminisme en zelfverdediging voor mij onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Als er íets anti-vrouw is, dan is het wel het idee dat vrouwen geen zelfbeschikking zouden moeten, mogen of kunnen hebben. Een groot onderdeel van de onderdrukking van vrouwen is dat voor jezelf opkomen, jezelf verweren, grenzen stellen en handhaven, vechten en overwinnen niet bij de vrouw horen. Dat vrouwen daar niet geschikt voor zouden zijn. Zelfverdediging is daarom de ultieme feministische daad: laten zien dat de ander geen macht over je heeft, en dat je wel over jezelf, je eigen leven, je eigen plezier en je eigen seksualiteit mag beschikken.
Wat zijn jouw tegenmaatregelen?
In de les bespreken we meer over het hele proces van stappen in het “machientje” van seksueel- en partnergeweld. Maar zelfverdediging gaat over zelfbeschikking, en kan dus alleen werken als het jouw zelfverdediging is, met jouw maatregelen en jouw beslissingen. En dat is dus ook wat ik in de les zie gebeuren: vaak leggen de deelnemers zelf al alle verbanden. Ik heb wat data uit onderzoeken, wat theorieën uit het vakgebied, wat kennis over hoe zaken in het verleden verlopen zijn. En met die puzzelstukjes maken vrouwen zelf het hele plaatje.
Dus – met de wetenschap dat de uitkomst van het proces van seksueel geweld en partner geweld is dat de dader macht over jou heeft, en jij je zelfbeschikking kwijt bent – wat ga je doen? Hoe zorg jij voor een vrij, veilig en gelukkig leven, met alle zelfbeschikking voor jou?