Ingrijpen als je geweld ziet gebeuren. Het lijkt zo logisch – als er omstanders zijn, dan kan toch ook iemand iets doen? Onlangs herhaalde voorzitter van het Fonds Slachtofferhulp en voormalig voorzitter van de Onderzoeksraad Voor Veiligheid Pieter van Vollenhoven dat er ook voor burgers mogelijkheden zijn om in te grijpen bij gewelddadige situaties.

Maar ingrijpen is ook ontzettend complex. In mijn vorige blogpost schreef ik over ingrijpen bij een schietpartij of aanslag. Maar ook ingrijpen bij andere vormen van geweld is ingewikkelder dan je misschien denkt, en vraagt voorbereiding.

Wat is de daadwerkelijke situatie?

Na een geweldsincident is het makkelijk om te concluderen dat er ingegrepen had moeten worden, en hoe. Het probleem is dat je dat overzicht helemaal niet hebt op het moment dat het geweld aan de gang is. In mijn vak raden we bijvoorbeeld niet aan om in te grijpen als je geweld op straat ziet. Want wat is er daadwerkelijk aan de hand?

• Heb je het begin van het gevecht gezien? Of zou het kunnen dat de personen al eerder, buiten beeld, met elkaar ruzie hadden?
• Zou het kunnen dat de personen elkaar kennen? Mensen gaan niet zomaar met elkaar op de vuist. Misschien hebben deze twee al een geschiedenis?
• Wie is hier de “goeie” en wie is de “slechte”? Misschien is degene die het nu moeilijk heeft, wel de oorspronkelijke aanvaller en ga je dus de dader helpen in plaats van het slachtoffer.
• Zijn de personen die nu aan het vechten zijn de enige betrokkenen? Of zijn er misschien nog andere mensen die zich in het gevecht kunnen storten?

En dan is er natuurlijk nog de vraag: wat is je missie? Waarom wil je dat dit gevecht stopt? Gaat het om jou? Om de omstanders? Om een van de strijdende partijen? Om geld? Om schade?

Daarnaast: wat mag je van de wet? Ja, je mag een ander verdedigen, maar je zal wel aan de rechter moeten kunnen uitleggen waarom jij dacht dat ingrijpen de beste keuze was. Is de rechter niet overtuigd, dan kun je een strafblad en een (gevangenis)straf krijgen.

Als je al deze dingen niet helder hebt, wordt het erg moeilijk om zinvol in te grijpen.

Analyse van een echt incident

Zelfverdedigingsexpert Wim Demeere maakt regelmatig analyses van camerabeelden waarop gewelddadige incidenten te zien zijn. Dat doet hij op Patreon – en het is zeker aan te raden om hem daar te volgen en zijn analyses en andere content te lezen.

Onlangs analyseerde hij een filmpje waar eigenlijk heel veel aspecten van ingrijpen in samenkomen. Daarom vroeg ik hem om toestemming hetzelfde filmpje te analyseren en enkele van zijn opmerkingen te delen.

Voor je begint: start zometeen het filmpje en klik gelijk op “pauze”. Hoeveel mensen zie je? Het filmpje duurt 37 seconden. Beschrijf voor jezelf wat elk van deze personen in de komende 37 seconden gaat doen.

Om privacy-redenen heb ik het filmpje niet in de post geplakt, maar deel ik hier de link. die kun je kopiëren en plakken in een aparte tab of in een private window.

De link naar het filmpje: https://youtu.be/JYYhc0v2Bb8

Zoals Demeere opmerkt, hebben we natuurlijk veel te weinig informatie. We hebben geen context, we weten niet hoe lang dit al aan de hand is, of wat er hiervoor gebeurd is. Misschien komen deze mensen wel elke week bij deze winkel, of nog nooit eerder.

En dat is eigenlijk ook wel realistisch aan het analyseren van zo’n filmpje. Want in het echt ga je dit allemaal ook niet weten. En dat is heel belangrijk om te onthouden: in welke situatie dan ook, je hebt nooit alle informatie. In crisissituaties zoals geweldincidenten: je hebt nooit genoeg informatie om “de” juiste keuze te maken.

Op het moment dat je in actie komt, is je informatie altijd onvolledig, en daar neem je dus ook verantwoordelijkheid voor als je gaat handelen.

Wat gebeurt er?

Kijk nu de rest van het filmpje. Beschrijf voor jezelf wat je ziet dat er gebeurt. Lees dan pas verder.

Als ik naar dit filmpje kijk, dan vallen mij in eerste instantie vooral de twee mannen achterin de rij op. De ene is bezig de ander met kracht tegen een koelkast te slaan. Vervolgens zijn er twee personen die besluiten in te grijpen.

We weten niet wat de relatie is tussen de twee mannen. Zijn ze familie? Vrienden? Volslagen onbekenden? Zijn ze hier samen of staan ze gewoon in de rij? Neemt de achterste wraak voor iets dat er eerder is gebeurd? Of gebruikt hij de ander gewoon als lappenpop “voor de lol”?

Vervolgens kun je kijken naar de ernst van het geweld. Demeere merkt op dat de koelkast flink meegeeft, en de man die er tegenaan wordt gesmeten, lijkt behoorlijk dronken te zijn, dus die veert ook mee. Misschien zijn de klappen die hij oploopt niet heel ernstig. Aan de andere kant, misschien is het harder dan het eruit ziet, en krijgt de man een whiplash of hersenschudding. En als het glas van de koelkast zou breken, zou het wel eens heel slecht kunnen aflopen. Ook hier weer: we weten pas hoe ernstig het was als er later een arts bij zou komen.

Twee mensen in het filmpje besluiten om in te grijpen. Ook van hen weten we niks. Bijvoorbeeld niet waarom ze ingrijpen. Vinden ze het gewoon “vervelend” wat er gebeurt? Of denken ze dat de dronken man in gevaar is? Of misschien is de vrouw het wel zat dat haar koelkast wordt afgetuigd?

Ingrijpen: optie 1

Na drie klappen besluit de man in de bruine jas om in te grijpen. Hij doet dit door de mouw van de aanvaller vast te pakken. Verder doet hij eigenlijk niks. Demeere gebruikte hier onlangs het mooie woord “under-enforcement” voor: niet hard genoeg ingrijpen. En zoals hij bij deze analyse vaststelt, dat is niet alleen ineffectief maar ook gevaarlijk.

We weten dat geweld vaak ontvlamt op het moment dat van twee partijen die tegenover elkaar staan, er een zwakker lijkt te zijn dan de ander*. We zien dat de aanvaller in dit filmpje bereid is zwaar fysiek geweld te gebruiken. Hij beukt de ander immers herhaaldelijk tegen de koelkast. Op de schaal van geweld zou dit vallen onder “minder dodelijk”. Wat de man met de bruine jas doet, valt onder “aanraken”. Dat is twee niveaus lager. Hij stoort de aanvaller alleen maar, en het is duidelijk dat hij niet bereid is om op hetzelfde niveau van geweld te gaan zitten. Grote kans dus dat de aanvaller hem ook nog een pak rammel geeft. Mensen die fysiek geweld gebruiken, kunnen zelfs kwaad worden op mensen die niet hard genoeg voor zichzelf opkomen.

Dus niet alleen is het niet veilig voor de man met de bruine jas zelf: het escaleert het gevecht ook van een gevecht tussen twee mensen tot een gevecht tussen drie mensen. En dat maakt het voor anderen, onder wie politie, weer moeilijker om in te grijpen. Zo kan een klein gevecht escaleren tot een grote chaos waar niemand meer weet wat er precies aan de hand is. En dat is niet alleen gevaarlijk voor hemzelf, maar ook voor de omstanders.

Later probeert hij hetzelfde bij de vrouw. Dus eerst gaat hij de ene partij helpen, en dan de andere? Stel je voor dat er nog iemand anders komt, die nu gaat proberen in te grijpen tussen drie mensen. En stel je voor dat je daar dan als politie-agent aankomt. Wie is wie? Hoe kun je daar nog zinnig orde op zaken stellen?

Wat deze vorm van ingrijpen zeker niet is, is nuttig. De dronken man is er totaal niet mee geholpen, het geweld is niet gestopt en er is geen enkel effect bereikt. Bedenk je dus ook dat “praten” een nog lager niveau van geweld is. En dat als iemand die bereid is om “minder dodelijk” geweld te gebruiken, gestoord wordt door iemand die drie niveaus lager zit, maar wel aankomt met “Jij mag dit niet doen”, hij daar waarschijnlijk alleen maar harder op zal reageren.
Under-enforcement is gevaarlijk voor het slachtoffer, voor jou, voor de omstanders en voor de hulpdiensten.

Ingrijpen: optie 2

De tweede persoon die ingrijpt, is de vrouw achter de toonbank. De man met de bruine jas besluit na drie klappen in te grijpen; de vrouw al na twee klappen. Ze loopt in een rechte lijn naar de man toe, duwt zijn linkerarm uit de weg, en slaat hem met kracht tegen zijn hoofd. Vervolgens geeft ze hem nog iets dat een duw of een slag kan zijn, en een schop in de buik of in het kruis.

Dat zijn drie handelingen achter elkaar, zonder af te wachten wat het resultaat is. Volgens de schaal van geweld zou dat hetzelfde zijn als de aanvaller, maar ik zou dit wel zwaarder geweld noemen dan wat hij gebruikt. Het is dus onmiddellijk duidelijk dat zij bereid is op hetzelfde niveau te gaan zitten, en er zelfs overheen te gaan.

Demeere merkt op dat ze ook na deze drie klappen nog blijft staan in een waakzame houding, van waaruit ze onmiddellijk weer toe kan slaan. De aanvaller neemt de uitdaging aan, en roept haar iets in het gezicht. Waarop ze hem direct nogmaals tegen het hoofd slaat, en ditmaal blijft hij liggen.

Het woord “de-escaleren” wordt vaak verkeerd begrepen. Mensen denken vaak dat dit betekent: praten, sussen, kalm en vriendelijk blijven. Maar “de-escaleren” betekent alleen dat je de situatie minder erg laat worden dan hij anders was geweest. En praten en sussen kunnen een situatie veel erger maken. Wat de vrouw in deze situatie doet, is wat mij betreft de-escaleren. Hard ingrijpen, zodat de situatie direct voorbij is.

Ze laat daarbij ook zien dat zij de baas is, en ik denk dat dat zou moeten horen bij ingrijpen. Je gaat je immers ergens mee bemoeien, dus daar zal je ook eigenaarschap en verantwoordelijkheid voor moeten nemen. Jij neemt die beslissing, dus jij gaat de baas worden over die situatie. Doe je dat niet, dan is de kans groot dat je handelingen niet effectief zijn en de situatie alleen maar erger maken.

Attitude is belangrijker dan techniek

Nou staan er ongetwijfeld rijen mensen klaar om iets te zeggen over hoe de vrouw beter had kunnen handelen, hoe haar techniek beter had gekund, en wat ze allemaal verkeerd doet. Ten eerste: ik vind haar techniek en handelen vrij optimaal. Demeere benoemt hoe haar houding en de manier waarop ze torsie in haar lichaam gebruikt om te slaan, behoorlijk optimaal zijn.

Maar belangrijker is wat mij betreft, dat ze dit effect bereikt zonder een perfecte techniek. Te vaak focussen leerlingen zich op “het goed doen”. Alsof er voor elke handeling één perfecte vorm is, en elke andere versie daarvan fout. Veel mensen hebben het idee dat als je het niet goed doet, de handeling “mislukt” en je dan maar beter niks had kunnen doen.

En dat soort perfectionisme werkt je alleen maar tegen. Eerder zei ik al dat je in een crisisistuatie nooit genoeg informatie hebt om “de” juiste handeling te kiezen. Maar in een geweldssituatie zul je ook nooit “de” perfecte vorm van techniek voor elkaar krijgen. Als je gefixeerd raakt op het doen van “de” juiste techniek of handeling, blijf je twijfelen en ga je dus helemaal niet handelen.

Het mooie aan dit filmpje is dus dat het laat zien dat ook als je geen perfecte techniek hebt, je nog steeds effectief kunt zijn. Maar daar is wel een voorwaarde voor: je moet de “attitude” hebben.

En dat is heel goed te zien aan hoe de vrouw reageert. Vanaf het moment dat ze achter de toonbank vandaan komt, loopt ze direct naar haar doelwit toe, en aarzelt geen moment om hem te slaan. Zou het tactisch veiliger zijn om een andere positie te kiezen, en de man met de bruine jas niet zo dicht bij te laten komen? Zeker – maar dan zou ze aan doelgerichtheid verliezen. Grote kans dat ze hier helemaal niet over heeft nagedacht, maar ik denk dat ze instinctief het juiste heeft gedaan: de situatie ingaan alsof ze de baas is.

Ze negeert de men met de bruine jas, en de man die vooraan in de rij staat al helemaal. Dat kan gevaarlijk zijn, maar in dit geval denk ik dat het ook weer de juiste keuze is. Het laat zien dat ze voor niemand bang is. En zoals gezegd, ze gaat direct op het juiste niveau van geweld zitten. Niet laag beginnen en dan proberen op te schalen – nee, direct met gepast geweld reageren. Dat is een kwestie van attitude, een kwestie van mindset.

Daarna, zo gauw ze de man tegen de grond heeft geslagen, draait ze zich om en loopt terug naar de kassa. Zou het tactischer geweest zijn nog een waakzame houding aan te nemen? En om de andere kant op te draaien, zodat ze de twee overige mannen in de gaten kan houden? Zou het handig zijn geweest om een omweg om de andere mannen heen te nemen? Misschien vanuit technisch oogpunt wel. Maar volgens mij loopt ze zelfs met een swing en een flinke dosis attitude weer terug. Ik denk dat het daardoor voor iedereen in de winkel duidelijk is dat alle anderen die ook iets willen proberen, hetzelfde geweld kunnen verwachten.

Je kunt jaren trainen op je techniek, je uren bezig houden met of je het wel “goed” doet, maar zonder deze mindset, zonder de beslissingskracht en attitude, kun je niet effectief zijn.

Optie 3: niks doen

En de twee mannen vooraan in de rij dan? De een krijgt een fles van de vrouw, en blijft de rest van het filmpje zeer geïnteresseerd in het etiket. Hij kijkt een paar keer achterom, maar steekt geen hand uit. De ander doet hetzelfde. Hun keuze is in elk geval beter dan die van de man in de bruine jas. Of het ook een betere keuze is dan die van de vrouw, weet je pas na de eventuele rechtszaak. Maar een nog betere oplossing is natuurlijk: weggaan.

En dat is dus ook wat we adviseren als je geweld ziet gebeuren: ga daar weg. Bel de politie vanaf een veilige plaats, maar zorg dat je eerst zelf in veiligheid komt. Demeere merkt nog op dat dat ook geldt voor de dronken man: “Als een goede Samaritaan je komt helpen, ga dan weg als je de kans hebt”. Als jij het doelwit van de aanvaller bent, en je blijft daar hangen, is de kans groot dat het geweld weer oplaait.

Mag dit?

Dan nog de vraag: mag ueberhaupt wat de vrouw doet? Dat lijkt onbelangrijk, maar dat is het niet. Zoals gezegd, als je iemand tegen de grond slaat en de rechter bepaalt dat het geen noodweer was, heb je een strafblad wegens mishandeling en eventueel een gevangenisstraf of geldboete.

Ik ben geen jurist dus dit is geen juridisch advies. Ik zie wel een paar dingen die een rol spelen. Ten eerste: je mag een ander verdedigen. Maar je moet wel kunnen aangeven waarom je daarbij kiest voor dit niveau van geweld.

Je mag je ook verdedigen tegen een “aanranding van […] goed”, dus ja, ook als iemand je koelkast aan het slopen is. Maar ook hier weer: is de manier waarop de vrouw dat doet, geoorloofd?

Bij zelfverdediging geldt het principe dat je moet proberen weg te komen als je weg kunt komen. Maar dit soort winkels hebben vaak geen achteruitgang, dus misschien kan haar advocaat het aannemelijk maken dat een vechtpartij bij de ingang een bedreiging voor haar was, en dat ze niet weg kon rennen.

Wat in elk geval belangrijk is, is je reden om in te grijpen. En dat als je iemand wil worden die ingrijpt, dat je van tevoren hebt nagedacht over eventuele juridische consequenties.

Wees voorbereid en neem een besluit

Wil je op een goede manier omgaan met dit soort situaties, wees dan goed voorbereid. Weet wat je wel en niet mag van de wet. Weet hoe je tegenover een rechter moet uitleggen waarom je deze handelingen hebt gekozen. Weet wat je missie is.

Begrijp ook wat er in deze situatie anders was geweest als er maar een paar variabelen veranderen.

• Wat als het glas van de koelkast was gebroken en de dronken man een grote snijwond had opgelopen?
• Wat als de man met de bruine jas hardhandiger had ingegrepen?
• Wat als de man vooraan in de rij zich ermee had bemoeid?
• Wat als de aanvaller een wapen had gehad?
• Wat als hij vrienden had gehad?
• Wat als er andere mensen binnen waren gekomen?
• Wat als de politie was aangekomen?

Je kunt diverse versies van dit scenario in je hoofd (of op papier) doorlopen, en bekijken wat jij denkt dat in elk van die gevallen de beste optie was geweest. Dat geeft je een beter palet aan keuzes als je ooit daadwerkelijk wilt ingrijpen.

Maar meer nog dan dat: ontwikkel de juiste attitude om je missie tot een goed einde te brengen.

Bekijk ook de hele analyse van Wim Demeere op Patreon.

Lees ook mijn eerdere blogpost over ingrijpen en het omstandereffect
En mijn post over ingrijpen bij aanslagen en schietpartijen

——————————————————-
*: Collins, Randall. Violence. New Jersey: Princeton University Press 2008.