Afgelopen week hoorde ik een aantal ervaringen van vrouwen die les in zelfverdediging hadden gehad op de middelbare school. Erg goed bedoeld natuurlijk, en ik ben er ook voor dat elke vrouw tenminste de mogelijkheid krijgt zichzelf te leren verdedigen. Maar als mensen wiens vak het niet is, dit even “erbij” moeten gaan geven, dan kan er een hoop mis gaan…

Het probleem van zelfverdediging geven is: je kunt mensen opbouwen, en je kunt mensen kapot maken. En helaas is kapotmaken altijd makkelijker.

Kom op, een beetje pit!

De gym die we normaal gesproken krijgen, is behoorlijk competitief. We zijn bezig spelletjes te leren, en daar hoort competitie bij. Helaas is competitie niet verenigbaar met het leren van zelfverdediging. Kort gezegd: er mag bij je les zelfverdediging geen verliezer zijn.

En de mensen die vaak verliezen met sport, zijn nou juist degenen die zelfverdediging het hardst nodig gaan hebben. Het is jouw taak als leraar ervoor te zorgen dat tijdens de training niemand verliest. Het ergste wat je kunt doen, is mensen trainen om slachtoffer te worden.

Don’t train to lose.

In één van de verhalen die ik hoorde, vond de leraar dat de leerling niet goed genoeg haar best deed. Dit is echt een oliedomme gedachte. Het is jouw taak als leraar om te faciliteren dat een leerling iets kan leren. Als dat niet goed genoeg gaat, ligt het aan JOU. En als een leerling echt niet wil*, dan kun je haar niet dwingen. Dwingen is waarmee je mensen kapot maakt. Het is het tegenovergestelde van zelfverdediging leren.

Een leraar die tegen je staat te schreeuwen: “Doe dan wat! Waarom doe je niks?” is echt het tegenovergestelde van iemand die je helpt.

Helaas zijn er wel leraren die op die manier mensen “aanmoedigen”. Misschien werkt dat bij voetbal, maar niet bij zelfverdediging. Van “Kom op!” is nog nooit iemand beter geworden.

In het verhaal dat ik hoorde, reageerde de leraar precies zo. “Doe dan wat!” Toen dit “aanmoedigen” niet werkte, kreeg de trainingspartner de opdracht om “dan maar wat harder te wurgen”.

Wacht even, dus iemand heeft moeite een probleem op te lossen, dus je geeft haar een moeilijker probleem? Dat werkt vast heel goed!

En als de leerling dan zelf inbreng had: “Maar wat nou als het er twee zijn?” (Ze sprak uit ervaring), dan werd dat direct afgekapt: “Daar moet je niet vanuit gaan.” Eh, pardon?

Terwijl “wat als”-vragen ontzettend logisch zijn. En belangrijk! Want ze geven aan dat de leerling zelf over het probleem gaat nadenken. En dat is nou precies wat je wil!

Maar toen ze nog een “wat als”-vraag stelde, kreeg ze duidelijk te horen: “Jouw houding wordt niet op prijs gesteld.”

Is dit nog dom? Of is dit gewoon crimineel nalatig?

Effe scenariotraining doen!

Kennelijk vonden de leraren het ook nog nodig om even scenariotraining te doen. In één van de verhalen die ik hoorde, stonden de leraren te roepen: “Hij maakt je broek open! Hij gaat je verkrachten! Doe wat!”

In het andere verhaal ging de leraar even de verkrachting van een medeleerling naspelen…

Moet ik hier echt iets van zeggen? Echt waar? Je hoort dat een leerling is verkracht, en die verschrikkelijke ervaring ga je ter plekke met een andere leerling naspelen?

Eigenlijk kan het me niet schelen of dit goed bedoeld is of niet. Dit is beschadigend.

Scenariotraining kan bijna net zo traumatiserend werken als een echte ervaring. Dat kun je alleen doen als er een psycholoog bij is, als er heel duidelijke veiligheidsmaatregelen zijn, en als er een zeer goede debriefing plaatsvindt. En DAN NOG moet de ervaring zo zijn ontworpen, dat hij de leerling empowert. Als je hier een fout maakt en de leerling verliest, dan heb je echt iemand kapot gemaakt.

Rory Miller schrijft daarover dat je eigenlijk 2 fasen in je training hebt. Ten eerste moet je een absoluut emotioneel veilige omgeving creëren om fysiek onveilige dingen in te doen. Daar hebben de leraren in deze voorbeelden al totaal in gefaald.

Ten tweede kun je, als dat is gelukt, een fysiek veilige omgeving creëren om emotioneel onveilige dingen in te doen. Maar wat hij schrijft is dat in deze fase je de training veilig moet maken VOOR JOU ALS LERAAR, omdat je tegen die tijd een leerling hebt die mentaal in staat is jou kapot te maken.**

Totdat je dat punt hebt bereikt, zonder adequate bescherming (je hebt een boel bepantsering nodig voordat je leerling op jou los kan gaan, anders ga je zo het ziekenhuis in) en zonder psychologische begeleiding, moet je dit niet doen.

Ik zal je eerlijk vertellen dat ik nog nooit een scenariotraining heb gehouden. De allerhoogste eis aan al mijn trainingen is, dat mijn leerlingen er beter van worden. En met scenariotraining kan ik dat niet garanderen.

Doe waar je goed in bent

En dat is eigenlijk precies wat er mis gaat met mensen die zelfverdediging “erbij” geven. Helaas hebben wij in Nederland het spreekwoord “Beter goed gejat dan slecht bedacht” – een spreekwoord waar ik het 100% mee oneens ben.

Want wat je niet hebt gedaan als je iets “jat”, is het hele gedachtenproces doorlopen. Je ziet misschien wat een ander heeft gebouwd, maar niet waarom dat zo is gedaan. Als jij het alleen “slecht kunt bedenken”, dan is dat al een grote aanwijzing dat je het probleem niet begrijpt.

De lessen die ik geef, bevatten stof die ik vanuit mezelf begrijp. Ik geef niks dat ik heb “van horen zeggen”. Het moet voor mij logisch zijn. Mensen vragen mij wel eens of leerlingen bij mij in de les een plankje doormidden mogen slaan. Het antwoord is “Nee”, want ik heb werkelijk geen idee waar dat nuttig voor zou zijn. Nou kan ik het wel gaan doen omdat anderen dat ook doen, maar dan geef ik les in iets waarin ik niet geloof.

Hetzelfde geldt voor scenariotraining. Ik weet niet 100% hoe ik het zo kan doen dat het jou 100% zeker een stap verder helpt. Dus doe ik het niet.

En dan nog effe een interventie tussendoor!

Als klap op de vuurpijl kwam een van de leraren er door deze zeer traumatische les achter dat een van de leerlingen al eerder slachtoffer was van seksueel geweld (goh, goed gezien zeg). En, tja, dan ga je dat natuurlijk vragen…

“Je bent verkracht he? Ja of nee, zeg wat.”

Als je op die manier omgaat met slachtoffers, maak je net zoveel kapot als de daders.

Ja, dat zei ik echt. Dat lees je goed.

Vervolgens dwong de lerares de leerling naar de schoolorthopedagoog te gaan, met het dreigement dat ze het anders aan de moeder van het slachtoffer zou zeggen.

Een slachtoffer bedreigen. Dit is dadergedrag, niet het gedrag van iemand die helpt.

Gewoon, lekker wat oefeningen doen

Ik word wel vaker gevraagd of ik een les kan doen met “gewoon, wat oefeningen”. Erg goed bedoeld, maar, nee, dat kan ik niet.

Mijn zelfverdediging is probleemgestuurd. Ik vraag wat het probleem is. Wat doen daders, waarom, en hoe kun je dat in een zo vroeg mogelijk stadium al afkappen. Elke oefening die ik geef, moet nut hebben in het licht van hoe daders realistisch gezien te werk gaan.

En dat betekent dus dat er heel veel mentale oefening bij moet zitten. En verbale oefening.

Daarmee haal ik de zelfverdedigingsmethode uit de leerling zelf. Ik hoef leerlingen niet iets van buitenaf op te leggen, omdat ze het vanuit zichzelf ontwikkelen.

Want dat is de enige manier waarop zelfverdediging iets voor je gaat doen. Als het een integraal onderdeel wordt van wie je bent.

Een van de vrouwen in deze discussie vertelde: “Kan me behalve angst ook niets meer van de lessen herinneren.” En dat is precies wat je NIET wilt dat een leerling er aan overhoudt. Want dat is juist de strategie van de aanvaller. Jou zo ver krijgen dat je je niet verdedigt.

Als je een hersenchirurg gaat opleiden, ga je die ook niet “gewoon, lekker laten snijden”. Je hebt een probleem, en dat probleem moet je oplossen. Daar is maar één vraag in. Ben je een professional? Zo nee: afblijven.

Als je zelfverdediging MOET geven

En dat is de reden dat ik zo stellig kan zeggen dat als je zelfverdediging verkeerd geeft, je net zoveel kapot kunt maken als dat je anders had opgebouwd.

Ben jij gymleraar en moet je zelfverdediging geven? Ik zou niet in jouw schoenen willen staan. Het enige wat ik je kan aanraden is: lees veel. Lees over daders. Denk na. Zorg dat je verdedigingen leert die van nut zijn voor en realistische aanval. En dat die aanval altijd een grote mentale component zal hebben. Veel vrouwen die zijn verkracht, hebben zich niet verdedigd. Dat heeft een reden. Begrijp die reden, en verzin dáár iets op.

Begrijp dat je zelf niet alle kennis in huis hebt, en zorg dat je die kennis gaat halen, daar waar die is. Ja, dan maar in je eigen tijd.

Maar meer nog houd ik mijn hart vast voor onze dochters, nichtjes, zusjes, vriendinnetjes die deze lessen moeten volgen. Die jonge meisjes die elk jaar weer dit traject ingaan. Op mijn middelbare school hebben de gymleraren genoeg gedrag vertoond dat al niet deugde (een medeleerling en ik hoorden de een tegen de ander zeggen: “Zo, die meisjes in bikini…”). Als die zelfverdediging moeten geven… Wat een aanfluiting.

Haal je kennis bij een professional

Ik blijf erbij dat iedere vrouw er een boel aan heeft zichzelf te leren verdedigen. Niet omdat het jouw verantwoordelijkheid is. Maar omdat het fijn is. Omdat het je meer vrijheid geeft. Omdat het je laat focussen op het geluk van het leven.

Maar dat kan alleen als je de juiste dingen leert, op de juiste manier. Dus ga naar een professional. Iemand die probleemgestuurd les geeft. Iemand die jou laat nadenken, die met jou uitvogelt wat daders doen, en wat jij daaraan kunt doen. Iemand die jou de tools geeft om zelfverdediging te integreren in wie je bent.

Waarschijnlijk zijn wij professionals niet met genoeg om alle vrouwen in Nederland goed les te kunnen geven. Maar het is van essentieel belang dat je geen genoegen neemt met minder. Dus wees kritisch. Stel vragen. Ga nergens heen waar je dingen maar voor zoete koek moet slikken. Ga nergens heen waar je “leuke oefeningen” krijgt. En ga zeker nergens heen waar de leraar tegen je staat te schreeuwen, je dwingt over je eigen grenzen heen te gaan, je dwingt te gehoorzamen, of je op een andere manier respectloos behandelt.

Ga het beste halen dat er te halen valt. Dat is mijn advies.

—————————————————————————
* Als een leerling iets niet “wil” leren, duidt dat altijd ergens op. Het is juist interessant dat te onderzoeken – voor de leerling. Niet voor jou. Jij kunt alleen maar opmerken dat de leerling weerstand ervaart. De absolute voorwaarde van je les moet zijn dat niemand een oefening hoeft te doen die ze niet wil doen.
** Iedereen kan zichzelf al verdedigen. Elke leerling is fysiek in staat jou kapot te maken, vergis je niet. Dat ze dat niet doen, komt door mentale blokkades. Het doel van scenariotraining is de leerling te laten voelen dat ze door die blokkades heen kan breken.