Afgelopen weekend publiceerde Volkskrant Magazine* een interview met Chryssie Hynde, die een aantal maanden geleden uitte dat zij vindt dat ze zelf schuld heeft aan haar verkrachting: haar “verdiende loon” zoals ze het zelf noemt. Daarover ontstond een mooie discussie op Twitter**.

Mijn probleem met Hynde’s redenering is dat de denkfout die erin zit, je een verkeerd beeld geeft van verkrachting, en zo je weerbaarheid kan aantasten.

Het verschil tussen “niet slim handelen” en “schuld hebben”

Hynde vertelt dat ze in een roes van de drugs naar het clubhuis van een motorbende ging, van wie bekend stond dat ze moorden en verkrachten.

Dan denk ik inderdaad: “Goh, da’s niet zo handig.” Maar even later trekt Hynde dit door naar feministen, die ze “verwende kleuters” noemt:

“ze denken dat ze het recht hebben om in een push-up beha rond te lopen, in een heel korte rok, de hele avond een man mogen opgeilen in een bar, nog meegaan naar zijn hotelkamer ook, maar op het moment dat hij een stijve krijgt en zij plotseling ‘nee’ zeggen, [het ook nee moet zijn]”*.

En daar gaat volgens mij iets mis. Ja, ik ben soms verbaasd wat mensen allemaal willen doen onder de noemer “Dat moet toch kunnen.” Als je grote risico’s neemt en dan tegelijkertijd zegt dat je je niet kunt verdedigen, klopt er inderdaad iets niet. Risico’s nemen kan ook een keuze zijn. Dan gaat het niet over “kunnen”; dan gaat het over “willen.”

Maar waar ik het met Hynde oneens ben, is bij het woordje “schuld”. Ook al ga je in je “push-up beha en heel korte rok”, zoals ze zegt, over straat, dan is verkrachting nog altijd zijn schuld.

Soms moet je dingen doen of laten om reden van je veiligheid. Dat is GEEN morele kwestie. Ethisch gezien zou je zeker wel stomdronken naar het clubhuis van een motorbende moeten kunnen gaan. Dat het in de praktijk niet slim is, doet daar niets aan af. Sterker nog, het is ethisch gezien verwerpelijk dat hij een misdaad begaat, maar jij je gedrag moet gaan veranderen. Veel feministen zijn daar dan ook terecht boos over.

Er zit dus een nuancering tussen “niet slim handelen” en “schuld hebben aan je eigen slachtofferschap”.

Maar dat is niet mijn grootste probleem met deze bewering. Zelfverdediging gaat niet over ethiek, het gaat over veilig thuiskomen. Het gaat over zien wat er echt is, en jezelf permissie geven om te handelen. En als je dus met een verkeerd idee over de bedreiging rondloopt, loop je meer gevaar.

En dat is precies wat deze schuldredenering doet: het geeft een verkeerd beeld van mannen en verkrachters.

Bij mijn lessen kijken we naar hoe verkrachters te werk gaan. Als je dan inziet hoeveel planning, strategie en werk erin zit om een verkrachting succesvol uit te voeren en vervolgens ook nog eens niet opgepakt te worden: dat is nogal wat. Dan weet je één ding zeker. Het is niet zo dat jij met je push-up beha mannen opgeilt, dat ze daardoor een stijve krijgen en dat ze je daardoor verkrachten. Dit is een onjuist beeld van hoe verkrachting plaatsvindt.

En als je een verkeerd beeld hebt van wat het probleem is, hoe kun je dan in vredesnaam op zoek gaan naar oplossingen?

Het verschil tussen “opgegeild worden” en verkrachten

Van de week vertelde een goede vriendin me over een vriendin van haar die zoiets meemaakte. Ze stond met een jongen te zoenen, maar wilde geen seks. Zijn opmerking: “Nu ben je te laat.”

Dus je staat daar als man, met een meisje dat geen zin heeft.

Sta je daar met zo’n hoopje ellende in je armen.

Ik kan je één ding zeggen: als normale man is dat nou niet echt opwindend. En dan denk je ook niet: Weet je, het maakt me niet uit of ze staat te huilen, ik ga gewoon door, al moet ik d’r kleren van ‘r afscheuren. Nee, er gaat op dat moment iets heel anders werken:

Empathie.

“Joh, geen probleem. Wil je een kopje thee? Of wil je liever naar huis?”

Dat is hoe een normale man daarmee omgaat.

En als terzijde: of iemand een stijve heeft maakt echt helemaal niets uit. Misschien wordt hier te weinig over gepraat, en bestaan er teveel mythes over (“blauwe ballen”: echt bullshit). Hier dan maar een inkijkje: Wij mannen krijgen wel vaker een stijve. Ook bij gedachten of mensen waar we verder niks mee willen. Wij zijn meer dan alleen maar één lichaamsdeel.

In een onderzoek van Rutgers-Nisso uit 2009*** bleek dat veel meer vrouwen dan mannen geloven dat een man zich niet meer in kan houden als hij eenmaal opgewonden is. Logisch, want het is onzin.

Bij het dansen hoor ik het ook wel: mannen die een stijve krijgen en mannen die met hun handen direct overal aanzitten, worden op dezelfde manier gezien. Terwijl de tweede groep iets doet. Ze ondernemen actie. En dat maakt het verschil.

De problemen ontstaan als je mannen en verkrachters als hetzelfde ziet. Het gevaar is dat je grensoverschrijdend gedrag gaat accepteren. Want als verkrachters gewoon normale mannen zijn, die jij hebt “opgegeild”, tja, dan hoort dit gedrag er gewoon bij. Dan moet je maar op de blaren zitten als je een kort rokje aanhebt, toch?

En dat is dus onzin.

Als je ziet hoe verkrachters te werk gaan, de concrete stappen die ze ondernemen en de tactieken die ze gebruiken, dan kun je daar tegenmaatregelen tegen verzinnen. Dan kun je op zoek gaan naar manieren om de nare figuren links te laten liggen, en op zoek te gaan naar een echte man. Terwijl, als je denkt dat jouw push-up beha je verkrachting veroorzaakt, dan ga je niet handelen. Je gooit je handen in de lucht en zegt: “Tja het is dan maar zo.”

Terwijl een van de grootste veroorzakers van ellende is, dat je opgeeft terwijl je niet hoeft op te geven.

En dat vind ik tragisch.

Schuldgevoel kan helpend zijn

Uiteraard moeten we Hynde haar opvattingen niet kwalijk nemen. Zoals ik al eerder schreef: schuld en schaamte zijn normale reacties bij seksueel geweld. Mijn discussiepartners op Twitter maakten dit ook heel duidelijk: gevoelens van schuld kunnen ook als helpend worden ervaren, omdat ze je gevoel van controle vergroten. Mijn kritiek is dan ook niet op haar gevoelens.

Waar ik de nuancering wil maken, is tussen privé voor jezelf een manier vinden om met trauma om te gaan, en publiek een gerationaliseerd oordeel geven over waar schuld ligt.

Want het schuldgevoel geeft je dan misschien een gevoel van controle; je daadwerkelijke controle neemt af. Dat kan voor jezelf helpend zijn; misschien is het een keuze, misschien is het een noodzaak, misschien is het onbewust. Maar wanneer de boodschap wordt uitgedragen dat je zelf schuldig bent aan je verkrachting, dan kan dat de veiligheid van anderen beschadigen.

Uiteraard is dat een moeilijke discussie. In hoeverre gaat een interview over hoe jij iets ervaart, en in hoeverre sta je op een podium waar je jouw ideeën uitdraagt?

Terug naar zelfverdediging

Wat dat betreft keer ik na zo’n discussie ook graag terug naar mijn eigen expertise. Ik ben geen psycholoog en ik ben geen trauma-expert. Ik kan je wel een boel vertellen over de verschillende categorieën van geweld, hoe daders te werk gaan, wat wel te de-escaleren is en niet, wat werkt en wat averechts werkt, hoe je slagkracht en je weerbaarheid en je impact op je eigen leven kunt vergroten.

Dat blijft de eeuwige paradox van zelfverdediging. Wat gebeurd is, is niet jouw schuld. Jij bent wél de enige die iets gaat doen om je leven in de toekomst te verbeteren.

————————————————————————————–
* Interview met Chryssie Hynde in Volkskrant Magazine, 5 december 2015 – nr 761. p14
** Veel dank aan Iva Bicanic, Mirjam den Broeder, en Andrea voor de scherpe opmerkingen!
*** De publicatie is helaas niet meer te vinden op de website van Rutgers.