Gedachten kunnen je ongelooflijk in de weg zitten. Sterker nog: misschien zijn ze wel het grootste obstakel dat er is in je leven. Je brein is dan ook niet een soort perfecte lens waar je de wereld door waarneemt. Het is meer een soort app die sommige dingen wel scant en andere niet. Daarnaast bestaat hij ook nog uit onderdelen die elk een eigen functie hebben.

Het misverstand van mindfulness

“Mindfulness” is een techniek die gebaseerd is op zen boeddhistische meditatie. Simpel gezegd betekent “mindful” zijn dat je dingen met aandacht doet. Een van de leukste spreekwoorden over zen is: “zen is hout hakken en water halen”. Met andere woorden: de gewone dingen gewoon doen.

Het idee waar mindfulness vandaan komt, voegt daar aan toe: ja maar dan wel met je hoofd bij hout hakken als je hout hakt, en met je hoofd bij water halen terwijl je water haalt. Op zich ook prima, want je hoeft niet te gaan lopen piekeren over dat ellendige waterhalen als je hout aan het hakken bent (beter ga je opletten wat je met die bijl doet); of opsommen wat er allemaal mis ging bij dat hout hakken terwijl je water aan het halen bent.

Maar daarna gaat het vaak een beetje mis. Je krijgt soms het idee dat je volgens mindfulness alles mindful zou moeten doen. Maar dat is helemaal niet efficiënt. Het gedeelte van onze hersenen dat verantwoordelijk is voor bewust nadenken is maar heel klein en vrij nieuw. Sterker nog, je kunt heel veel zonder er bewust bij te zijn.

Voorvechter van gezond verstand en “anti-goeroe goeroe” Richard Engelfriet stelt heel nuchter: “Wie gezond en natuurlijk wil functioneren, kan het beste als stelregel aanhouden dat minstens 95% van alle handelingen volslagen onbewust gebeuren.”

Hij is in goed gezelschap, want de 17de eeuwse zen-meester Takuan hamert er in zijn geschriften* steeds op dat “je geest beheersen” helemaal niet het doel is van zen. Sterker nog: zijn hele punt is dat je de geest vrij moet laten om te doen wat hij wil, aangezien je handen en je armen en je benen en je voeten zelf wel weten hoe ze hun werk moeten doen.

Een leuk voorbeeld hiervan is traplopen. Probeer maar eens bewust trap te lopen: “Deze voet gaat op deze trede, en deze voet op deze…” Of liever gezegd: probeer het maar niet. Het is levensgevaarlijk – van de trap vallen is geen pretje. We hebben in ons leven al zoveel trappen gelopen, dat we dit prima kunnen zonder het bewust te doen, wat voor trap we ook tegenkomen.

Het beste kun je traplopen dus delegeren… aan het gedeelte van je brein dat hier goed in is. Wat niet wil zeggen dat je ondertussen aan de vergadering van aankomende donderdag hoeft te denken. Het is absoluut fijn om in het hier en nu te blijven. Maar dat kan dus zonder alles bewust te doen.

In feite gaat het erom dat je vertrouwt op het gedeelte van je brein dat de taak gaat uitvoeren waar je nu mee bezig bent.

Je taken slim delegeren

In mijn blogpost van laatst met dating-tips schreef ik terloops dat je alleen maar hoeft te letten op negatieve signalen, en daar geen positieve ervaringen tegenover hoeft te zetten. Dat klinkt misschien raar, maar ook hier gaat het weer om delegeren naar de juiste afdeling.

In mijn vak gebruiken we vaak het model van de 3 breinen: de Hagedis, de Aap en de Mens. Dit is maar een model; het is niet echt hoe het in elkaar zit, maar het is wel handig als gebruiksaanwijzing voor het delegeren. Elk van de 3 afdelingen heeft een eigen taak:

Afdeling Hagedis: overleven, vechten, ontsnappen, etc.
Afdeling Aap: groepsgevoel, relaties met andere mensen verzorgen, de groep in stand houden.
Afdeling Mens: rationele gedachten als rekenen, voor- en nadelen afwegen, plannen maken, etc.

Nou kan er een hoop stuk zijn aan de Aap en de Mens, maar de Hagedis doet het altijd. Daar heb ik in de les leuke oefeningen voor, en zelfs bij mensen die psychisch zwaar beschadigd zijn, heb ik nog kunnen laten zien dat de Hagedis prima werkt.

En aangezien de Hagedis gaat over overleven, kun je die maar beter vertrouwen. Dat betekent dat als je een naar gevoel hebt bij een bepaalde situatie of een bepaald persoon, je daar maar beter naar kunt luisteren. Het komt immers van de afdeling die daar over gaat.

De problemen ontstaan als de Mens daar iets over wil zeggen. De Hagedis zegt: “Ik voel me hier niet lekker. Wegwezen.” De Mens zegt: “Ik heb niks raars gezien. Deze persoon is goed gekleed, en hoewel hij net iets onprettigs zei, zegt hij nu weer iets aardigs. Er is vast niks aan de hand.”

“Er is vast niks aan de hand” is niet iets wat de Hagedis ooit zou zeggen. Daar is die afdeling te efficiënt voor: die gaat niet om de vijf seconden zeggen “Niks aan de hand hoor!” Ze zegt alleen iets als er wél wat aan de hand is. “Er is vast niks aan de hand” is een opmerking van de verkeerde afdeling, die zich wil bemoeien met iets waar ze niet over gaat.

Je hoeft dus niet een soort balans te maken:
“Hij katte me net af, maar nu geeft hij me een compliment”
“Hij wil bepalen met wie ik omga, maar hij brengt ook bloemen voor me mee”
“Hij gaf me gister een klap in m’n gezicht, maar…”

Snap je? Als je vindt dat een aardig gebaar een fout signaal weer goedmaakt, kan iemand uiteindelijk alles doen wat hij wil. Als hij er maar een groot genoeg goedmakertje tegenover zet. Dan ga je jezelf dus nooit in veiligheid brengen. Dat is wat er gebeurt als je de verkeerde afdeling de taak laat uitvoeren.

Het is dus belangrijk dat je de Hagedis haar werk laat doen en gewoon luistert naar dat vervelende gevoel.

En de Aap dan?

Plannen maken, belangrijke beslissingen nemen, rekenen en al dat soort bewust keuzes kun je het beste overlaten aan de Mens. Of je ergens moet maken dat je wegkomt, en hoeveel stennis je daarbij moet schoppen, kun je het beste ovelaten aan de Hagedis. En de Aap dan?

In mijn vak zeggen we meestal dat de Aap in de weg zit. Prioriteit nummer #1 van de Afdeling Aap is om de groep in stand te houden, en dat gaat vaak ten koste van jezelf. Dit is de reden dat mensen bij brand in hun stoel blijven zitten als ze eigenlijk weg zou moeten rennen: De andere Apen blijven toch ook gewoon zitten? Als de Hagedis zegt: “Weg hier!” dan zegt de Aap: “Nee, dat zou onbeleefd zijn.”

Is de Aap dan nergens goed voor? Nou, ik denk het wel. De Aap gaat over verbondenheid. Ik denk dat daar best wel dingen zijn die je aan de Aap kunt overlaten. In stilte naast iemand zitten die belangrijk voor jou is, zonder iets te moeten zeggen, lijkt me een typisch Aap-ding. Intimiteit ook. Knuffelen en seks is ook iets om echt niet door de afdeling Mens te laten doen. Dat wordt een soort liefdeloos geduw en getrek.

Een ander voorbeeld is het gevoel dat je in dit gezelschap die ene grap beter niet kunt maken. Instinctief weten hoe je je wel en niet moet gedragen in een groep – ook dat is iets wat de Aap goed kan. En dat kan je, zeker in groepen waarvan je de regels niet kent, zoals in het buitenland, best helpen om communicatie fijn te houden.

Geef de juiste taken aan de juiste afdeling

De truc is dus om je taken slim te delegeren.

Als je een huis wilt kopen, wil gaan samenwonen, investeren, een plan wil maken of iets anders waar je rationeel voor moet nadenken, laat dat dan over aan de Mens.

Als je je verbonden wil voelen, gewoon even ergens wil zitten met je beste vriendin, of weten of je die grap beter niet kunt maken, dan kun je dat rustig aan de Aap delegeren.

Als je wil weten of je hier weg moet of niet, of je bij dit gesprek beter kunt afhaken of als je op wat voor andere manier dan ook voor je veiligheid wilt zorgen: geef die taak aan de Hagedis.

———————————————————————————–
* Takuan, Soho. 不動智神妙録. Tokyo, Tachibana 2011. pp27-75.