Nadat ik mijn vorige artikel af had, bedacht ik me dat er eigenlijk nog een tweede soort preventieparadox is. Ook die heeft weer te maken met de innerlijke Aap. Bij de bekende preventieparadox blijven de positieve gevolgen van preventie onzichtbaar. Bij deze tweede vorm zijn de negatieve gevolgen van geen preventie doen juist pijnlijk zichtbaar.

“Handelingsverlegenheid”

In de wereld van de hulpverlening wordt het woord “handelingsverlegenheid” gebruikt, voor situaties waarin een hulpverlener wel ziet dat er signalen zijn om te handelen, maar niet durft in te grijpen, niet goed weet hoe, of twijfelt. Ik vind het een prachtig woord, en ik denk dat het zeker niet alleen gebruikt kan worden over het handelen ten behoeve van iemand anders. Ik denk dat we het vooral in ons eigen leven vaak tegenkomen.

In deel 1 benoemde ik dat de innerlijke Aap ons zegt: niet je kop boven het maaiveld uitsteken. Niet opvallen. De Aap werkt sneller dan onze rationele gedachten. Dus vaak heeft de Aap iets besloten, en gaan we daar achteraf dan nog redenen voor verzinnen. We zijn handelingsverlegen, maar we noemen het “nog even afwachten”, “het zou ook best mee kunnen vallen”, “niet te overhaast handelen”, “nuchter blijven” en nog een hele andere rits aan redenen.

Terug naar mijn verhaaltje over de autobanden. Die handelingsverlegenheid had ik ook met mijn zomerbanden kunnen hebben. En dan had ik er allerlei redenen bij kunnen verzinnen om niet nu die banden te laten vervangen. “Misschien gaan ze nog jaren mee. Het is duur. Dan moet ik ergens een afspraak in plannen. Het kost tijd. Dan moet ik andere dingen verzetten. Dan moet ik mee eerst gaan inlezen want ik weet niks van banden.”

Allemaal heel redelijk. Allemaal ook wel waar. Alleen ze zijn niet de reden dat ik niet handel. De reden dat ik niet handel is de handelingsverlegenheid, en die was er al vóór die mooie argumenten die ik eromheen heb bedacht.

Reactief is duurder dan pro-actief

In deel 1 zei ik dat de impact van de banden wel op tijd vervangen, en niet op tijd vervangen, even groot is. En dat is eigenlijk niet helemaal waar. Want toen ik met een lege winterband stond, moest ik al die dingen doen – maar dan op het meest ongelegen moment, ter plekke, en onder tijdsdruk. Want dit is waar de Aap het mis heeft. De Aap geeft ons handelingsverlegenheid om een situatie te vermijden. Maar het is geen vermijden. Het is enkel uitstellen.

En dingen die uitgesteld worden… worden vaak juist erger. In het Nederlands hebben we hier de uitdrukking “Zachte heelmeesters maken stinkende wonden” voor. Het beste voorbeeld van dit moment is natuurlijk de discussie rondom COVID-vaccins. De vaccins zijn gratis in Nederland, ze prikken even en de plek waar je geprikt bent kan nog een paar dagen pijnlijk aanvoelen. De enige ernstige bijwerking, een ontsteking van de hartspier (myocarditis) komt bij een infectie met COVID zes keer zo vaak voor als bij vaccinatie. Vaccinatie is netto pure winst.

Maar mocht je het vaccin niet willen, is er een reële kans dat je op de intensive care terechtkomt. Dan krijg je allerlei slangen in je lichaam, je wordt ingespoten met allerlei stoffen – alles puur om je in leven te houden. Als je geluk hebt krijg je er niks van mee, maar zelfs als je wel bij bewustzijn bent, is de kans dat je zelf een soort pick&mix mag doen van de stoffen die je krijgt toegediend, is natuurlijk nul. Met andere woorden: je krijgt het tig-voudige van wat je niet wilde (een “vreemde” stof in je lijf), maar dan op een tijdstip en een manier waar jij niks meer over te kiezen hebt, en de schade aan je organen is al gebeurd.

Hierboven vergeleken: 1 vaccin (BioNTech/Pfizer, hier de bijsluiter), tegenover wat je in 1 dag op de intensive care krijgt toegediend, alleen maar om in leven te blijven.

In de zelfverdediging werkt dit precies hetzelfde. In deel 1 noemde ik de belangrijkste maatregelen van zelfverdediging: “weggaan” en “zorgen dat je niet op de plek bent waar nare dingen gebeuren”. En allebei die dingen moet je alsnog doen, ook als de ellende al plaats heeft gevonden. Alleen dan is het nog moeilijker, want je hebt al schade opgelopen, je hebt niks meer te kiezen, en je bevindt je in een mentale toestand die het nog moeilijker maakt om te handelen.

Een auto-immuunziekte van de geest

Onder mensen die iets vreselijks hebben meegemaakt, zie ik wel eens de drang om het eigen leed boven dat van de ander te stellen. “Jij hebt misschien dat meegemaakt, maar wat ik heb meegemaakt, is veel erger!” Het komt ongemakkelijk en misschien zelfs gemeen over, maar ik zie dit als een roep om hulp, een roep om erkenning. Ik denk niet dat het werkelijk zin heeft om leed te vergelijken. Alle leed is erg, en we kunnen niet in iemands hoofd kijken om te zien wat hij of zij allemaal heeft meegemaakt.

Wat ik wel zie, is dat bepaalde vormen van leed het heel taai maken om weer gezond te worden. Ik denk dat je in een gezond en gelukkig leven erkent dat er veel dingen zijn waar je geen invloed op hebt, maar dat je wel de controle neemt over je eigen beslissingen. Dat helpt je die controle ook te voelen, en dat voelt goed. Zo kom je steeds meer op je gemak in je eigen leven, bereik je vaker wat je wil en ben je dankbaarder voor wat je bereikt.

Slachtofferschap van partnergeweld is een van de vormen van leed die heel taai zijn. Ik heb al eerder geschreven over de gevolgen van partnergeweld voor vrijheid, veiligheid en levensgeluk. Partnergeweld verwringt iets in het slachtoffer, waardoor het slachtoffer weerstand ontwikkeld tegen voor zichzelf zorgen, en vaak naar de beschadigende situatie blijft terugkeren. Het is als een soort auto-immuunziekte van de geest.

Uiteraard is ook bij partnergeweld de beste of – laten we eerlijk zijn – de enige manier om niet beschadigd of vermoord te worden, “weggaan”. In welk stadium dan ook. En hoe later je weggaat, hoe heftiger, gevaarlijker en moeilijker het wordt. Alle dingen die je hoopte te vermijden door bij hem of haar te blijven, zul je alsnog moeten doen, maar nu met grote lichamelijke en psychische beschadigingen, waarschijnlijk met minder medestanders, omdat vrienden en familie vaak afhaken als ze zien dat je bij een gewelddadige partner blijft, en met veel minder resources dan je daarvoor had.

Overigens is partnergeweld niet het enige soort geweld waarbij dit fenomeen optreedt. Bij alle vormen van geweld tegen vrouwen wordt gebruik gemaakt van een strategie die het slachtoffer traint om zichzelf op te stellen als hulpeloos, en aanleert om zelf ongezonde en beschadigende situaties op te zoeken.

Preventie

Preventie tegen partnergeweld werkt dus ook tegen alle andere vormen van geweld tegen vrouwen. Het allerbelangrijkste is het inzicht dat wat je ook probeert te vermijden, je later toch zal moeten doen, alleen dan met meer schade, minder resources, onder tijdsdruk en met minder opties.

De eerste, allerbelangrijkste vorm van preventie is: hou altijd je eigen bankrekening, en laat daar je inkomsten op storten. Ook als je zielsveel van je partner houdt. Ook als je eigenlijk alles graag wil delen. Die twee dingen zijn geen goede raadgever, want vrouwen die door hun partner mishandeld worden, houden óók zielsveel van die partner en willend aar ook graag alles mee delen.

Je eigen bankrekening, je eigen inkomsten en spaargeld, zijn niet onderhandelbaar. Als je partner dat niet wil, dan is dat enorme rode vlag. Waarom zou degene die van jou zou moeten houden, jou niet je eigen mogelijkheden gunnen om jezelf te ontplooien? Er is geen goede reden om te willen dat jij niet je eigen geld hebt, en als iemand dat van je vraagt, kun je beter nu gelijk weggaan. Nu weggaan. Het voelt als duur, maar het is veel en veel goedkoper dan weg moeten gaan met een beschadigde lichaam en geest, en zonder je eigen geld.

Dit klinkt misschien erg financieel, maar dit is hoe wij nou eenmaal bewegingsvrijheid hebben. Door geld. Eigenlijk volgen alle andere preventie-maatregelen hieruit. Zorg dat je je eigen vrienden houdt. Mensen die onafhankelijk zijn van je partner, en aan jouw kant staan. Mensen die kritiek durven leveren op jouw partner. Wil hij of zij dat niet? Ook hier weer – weggaan. Zo snel mogelijk. Je eigen vrije tijd, je eigen sporten of andere activiteiten, allemaal onderdeel van preventie. Wil iemand die beperken? Wegwezen.

Het tegenovergestelde van “handelingsverlegenheid” is “handelingsvrijheid”. Weten wat je mogelijkheden zijn, en jezelf toestaan die te benutten. Daarom is het zo belangrijk om te zien wat de innerlijke Aap doet. Hij lijkt zo redelijk… maar hij is het niet. Alles wat hij probeert te vermijden, wordt later onvermijdelijk. Alles wat hij nu niet wil betalen, komt later terug als torenhoge schuld. Preventie lijkt zo duur – maar is in werkelijkheid spotgoedkoop.

Zit jij op dit moment met je relatie in je maag, voel je je onzeker of onveilig? Kijk dan eens op de site van SAFE women of Veilig Thuis.