Het lastigste aan “zelfverdediging” of “weerbaarheid” is dat het niet is wat mensen denken dat het is. Dat ligt deels aan ons als leraren: wij hebben in de afgelopen 50 jaar een beeld geschapen van wat zelfverdediging is dat al lang niet meer klopt met wat we weten van persoonlijke veiligheid.

Een van de docenten van wie ik les heb gehad heeft een boek geschreven over geweld dat hij eigenlijk “de neushoorn en de eenhoorn” wilde noemen: de eenhoorn is een fantasiebeest dat gebaseerd is op verkeerd begrepen verhalen over een neushoorn. Zo kun je zelfverdediging ook het beste zien: je gaat voor een eenhoorn maar ergens daaronder vind je hopelijk een neushoorn.

Alles is gebaseerd op een misverstand

“Zelfverdediging voor vrouwen” is meestal gebaseerd op het idee dat vrouwen uniek kwetsbaar zijn, of in elk geval kwetsbaarder dan mannen. Dat idee is onzin. Tot een paar honderd jaar geleden waren vrouwen net zo aanwezig in oorlogvoering als mannen. Al was het alleen al door te helpen met bevoorrading. Er is nooit sprake van geweest dat vrouwen zwaar werk niet hoefden te doen om dat ze “te zwak” zouden zijn. Alle levens – behalve die van de adel – waren zwaar. Het idee van de “huisvrouw“, de vrouw die thuisblijft terwijl haar man werkt is pas verzonnen aan het eind van de 19de eeuw.

Ook hebben vrouwen altijd al mee willen vechten*. Archeologen namen vroeger aan dat mensen die met een zwaard werden begraven, altijd man waren. Maar sinds we DNA-onderzoek kunnen doen, bleken twee prominente viking-krijgers vrouwen te zijn. Ook in Japan bleken groepen samurai krijgers vrouwen te zijn. Vrouwen deden mee aan alle lagen van oorlogvoering: van voetsoldaat tot strateeg. Het is pas vrij recent dat dit veranderd is – en om een andere reden dan je misschien denkt.

In Europa ontwikkelde de politiek zich zodanig dat meevechten in de oorlog toegang gaf tot stemrecht. En dát wilden de machthebbers weg houden van vrouwen. Nu was oorlog vaak wel een soort van mannen-aangelegenheid, maar met een grote knipoog: als je een uniform aantrok, hoorde je er gewoon bij. In berichten uit die tijd lees je wel dat een soldaat “ineens” een kind kreeg, maar de verbazing daarover leest als heel overdreven en gemaakt. Het lijkt alsof er weinig bezwaar was als je je als soldaat kleedde en je zo gedroeg.

De machthebbers maakten daar handig gebruik van: het werd vrouwen niet verboden soldaat te worden; het werd hen verboden een broek te dragen. Daarmee werd hen in één klap toegang tot allerlei posities ontzegd. Als je geen broek mag dragen, kun je geen uniform dragen, en als je geen uniform mag dragen, kun je niet meer meedoen.

Dit alles heeft dus nies te maken met dat vrouwen “zwakker” zouden zijn, maar is een puur politieke beslissing. In de Sovjet-Unie gebeurde dit overigens nog later: daar vochten vrouwen veel, effectief en dapper mee in de Tweede Wereldoorlog, maar daarna gingen de communistische idealen het raam uit en werd hen verplicht te zwijgen over hun deelname aan de oorlog.

Zoals in het voorwoord van Beauty Bites Beast al wordt gezegd: het zou onzinnig zijn te denken dat van alle diersoorten alleen mensenvrouwtjes niet de kracht en de agressie hebben om zichzelf en hun jongen te verdedigen**. Gelukkig hebben we tegenwoordig weer vrouwelijk gevechtspiloten, generaals, boksers, MMA-atleten, astronauten et cetera om als voorbeeld te dienen.

De kans is natuurlijk groot dat mensen eigenlijk niet “zwak” bedoelen, maar “kwetsbaar”: dat vrouwen uniek kwetsbaar zouden zijn voor seksueel geweld. Maar ook dat is onzin. Ook mannen worden verkracht, en dat is verre van zeldzaam. De afgelopen jaren zijn er vele misbruikschandalen geweest waarbij jonge mannelijke sporters verkracht werden door trainers en coaches. Vaak worden mannen door mannen verkracht, maar het komt ook voor dat mannen door vrouwen worden verkracht.

Tot zover lijkt het misschien alsof zelfverdediging over fysieke kracht en fysieke kwetsbaarheid gaat. En dat is het tweede grote misverstand over seksueel geweld. In verreweg de meeste gevallen is seksueel geweld niet een slachtoffer dat een fysiek gevecht verliest en daarna verkracht wordt. In meer dan 80% van de gevallen is er helemaal geen fysiek geweld. In verreweg de meeste gevallen gebruiken daders andere middelen dan fysiek geweld, zoals sociale of financiële druk.

Wat blijft er over van zelfverdediging als je het misverstand weghaalt?

Fysieke training is leuk – het geeft je een gevoel van controle over je eigen lichaam en het stelt je gerust om met allerlei situaties om te kunnen gaan. Daarnaast is het vaak een leuke puzzel, word je er sterker, sneller of soepeler van, geeft het je adrenaline en endorfine en geeft het je zelfvertrouwen. En daarom vinden wij, docenten, dat vaak ook het leukst om les in te geven.

Maar daarnaast is dat voor ons ook heel veilig. Door steeds maar weer antwoorden op fysieke confrontaties te verzinnen, kunnen we onszelf inbeelden dat wij goed getraind zijn en dat seksueel geweld of partnergeweld ons nooit zal overkomen. Dat is voor ons een fijn gevoel, maar het is niet realistisch en eigenlijk maakt het ons slechtere docenten.

Zoals gezegd: in de meeste gevallen is “een fysiek gevecht winnen” helemaal niet het probleem. Dus misschien moeten we onze prachtige fysieke trucjes even opzij zetten en ons afvragen wat het werkelijke probleem is, en wat we daartegen kunnen doen.

Dat is wat ik de afgelopen 13 jaar heb proberen te doen, en ik begrijp de weerstand. Als je ooit bent begonnen met “gevechtskunsten” als karate, judo, (Braziliaanse) jiu jutsu, krav maga of iets dergelijks, zul je moeten kiezen tussen de werkelijkheid van seksueel geweld en je oorspronkelijke training. Misschien ga je je wel afvragen waarom je al die fysieke technieken ueberhaupt ooit hebt geleerd.

Ik denk dat dat iets heel goeds is. Want voor ons docenten telt maar één ding: Elke leerling moet na elke les naar buiten gaan met een kleinere kans om slachtoffer te worden dan daarvoor. Dat verdient iedereen. En daarom verdienen onze leerlingen het om oplossingen te krijgen voor echte problemen in de echte wereld.

De gevaarlijkste man die je tegen gaat komen

Jonge vrouwen krijgen vaak een hele lijst met adviezen mee, maar die gaan meestal alleen over vreemden, en vaak werken ze nog averechts ook. Sleutels tussen je vingers kan je hand ernstig beschadigen; beter is het om één sleutel tussen duim en wijsvinger te houden en nog beter is het om helemaal niet op wapens te vertrouwen. Een nep-telefoonnummer geven vergroot de kans dat de boel escaleert; beter kun je gewoon “nee” zeggen. En “altijd bij elkaar blijven” is ook niet zo handig, aangezien bijna al het geweld tegen vrouwen een sociale aanloop heeft. Om maar een paar voorbeelden te noemen.

Maar al die adviezen gaan maar over maximaal 15% Van het probleem. In minstens 85% van de gevallen is de dader helemaal geen vreemde. De dader is bijna altijd een bekende: exen, vrienden, vrienden van vrienden, coaches, leraren, et cetera. En als we echt naar de statistieken kijken dan is er één groep mannen die het dodelijkst zijn voor vrouwen: echtgenoten. De gevaarlijkste man die je ooit gaat tegenkomen is jouw man. En daar helpt geen krav maga of BJJ tegen. Alle prachtige trucjes en gadgets zijn daarbij helemaal niet relevant.

Al wat realistischer zijn de self-help boeken die bedoeld zijn om gevaarlijke mannen vroegtijdig te herkennen – want die gaan al meer over wat het probleem echt is. Maar proberen gevaar te herkennen is de minst goede manier om veilig te blijven. Want alle handelingen van daders zijn erop gericht om niet als dader over te komen. Een boek lezen helpt niet tegen alle oefening waar een dader zijn hele carrière op heeft gebouwd.

Echte daders zijn niet die ene enge man in de club of die viezige collega. Echte daders zijn knap, grappig, verzorgd, charmant, en zijn altijd iemand van wie zowel slachtoffers als omstanders achteraf zeggen: “Wat, is hij een dader? Nee dat kan ik niet geloven.” Dat geldt voor seksueel geweld en het geldt ook voor partnergeweld.

Wat zijn dan wél goede tips?

Op social media word je doodgegooid met filmpjes over hoe je een enge man van je af kunt slaan, maar zoals je vast al hebt begrepen is dat helemaal niet het probleem. Als ik maar één tip zou mogen geven, zou die niks te maken hebben met fysiek geweld. De beste tip die ik waarschijnlijk kan geven is: “Houd altijd je eigen bankrekening, en laat daar je inkomsten op uitbetalen.”

En met “altijd” bedoel ik: altijd. Ja, ook jij. Ook als je zielsveel van hem houdt. Ook als je zeker weet dat hij je nooit iets aan zou doen. Ook als je met hem bent getrouwd. Ook als hij ontzettend romantisch is, altijd met kadootjes aan komt, als hij meer geld aan jou uitgeeft dan jij aan hem, enzovoorts enzovoorts. Altijd.

Het “altijd” is namelijk net zo belangrijk als de rest van de regel. Het helpt je vast te houden aan je eigen overtuigingen en daar houden daders niet van. Het is lastig om uit de buurt van gevaarlijke mensen te blijven, maar het is veel effectiever om ervoor te zorgen dat gevaarlijke mensen uit jouw buurt blijven. Daders willen namelijk van tevoren al weten dat ze van jou krijgen wat ze willen. Want als jij ergens halverwege afhaakt, hebben ze voor niks allemaal moeite gestopt in het proberen jou tot slachtoffer te maken. Dat is verspilling van hun tijd en moeite. Bovendien hebben ze dan gefaald, en als daders ergens een hekel aan hebben, dan is het wel falen.

Een beter antwoord op het probleem van geweld tegen vrouwen is dus: oninteressant worden voor daders. Dat heeft niks te maken met uiterlijk: jezelf proberen onaantrekkelijk te maken, werkt alleen maar averechts. Oninteressant worden voor daders betekent: niet de voorspelbare persoon worden worden waar daders van houden.

Een belangrijke strategie van daders is om slachtoffers te isoleren, en zorgen dat je niet geïsoleerd raakt, is niet alleen een goede tegenmaatregel tegen daders, maar ook een aspect van een fijn leven. Dat zou dus mijn tweede tip zijn. Vrienden en kennissen, vooral als ze veel verschillende achtergronden hebben en een beetje nuchter zijn, zijn een goede bescherming tegen daders, maar maken je leven ook leuker.

Dit zijn de mensen die kritisch kijken naar die nieuwe persoon die jij bent tegengekomen, en die ook kritisch kunnen zijn als jij teveel meegaat in wat er gebeurt. Dit zijn mensen die kunnen relativeren en met een open blik kunnen kijken of iemand wel goed voor jou is.

Een derde tip is om altijd eigenwijs te blijven. Als je net een relatie hebt, wil je natuurlijk dat alles goed gaat, en daarom zijn we in die periode vaak heel meegaand en conflictmijdend. Maar eigenlijk is het heel goed om zo vroeg mogelijk te beginnen met “nee” te zeggen. Het is namelijk heel belangrijk om te peilen of daar een gezonde, normale reactie op komt, of dat die ander helemaal geen “nee” wil horen.

Zo is het ook een goed idee om “waarom” te vragen, en dan na het antwoord alsnog “nee” te zeggen. Een van de grootste gevaren op relationeel gebied is een partner die controlerend is***. Dat zijn de mannen die hun partner vermoorden als ze niet precies doet wat ze gezegd wordt. Hoe meer je aan zo iemand toegeeft, hoe langer je bij hem blijft, en hoe groter de kans op vermoord worden als je dan een keer níet doet wat je gezegd wordt.

Net zoals het niet delen van je bankrekening, is natuurlijk het niet delen van je telefoon of tablet een belangrijk principe. En controleer regelmatig je tassen en jassen op “AirTags” en andere tracking-apparaatjes.

Geweld tegen vrouwen is óók een maatschappelijk probleem

Wat ik hierboven beschrijf is natuurlijk makkelijk om te zeggen, maar ondertussen worden we overspoeld met het tegenovergestelde. Social media staan vol met seksistische filmpjes: van impliciete “grappige” Dumpert-clips waarin vrouwen als dom of zwak worden afgebeeld, tot Facebook reels waar vrouwen claimen dat ze volgzaam en onderdanig moeten zijen, tot dreigende filmpjes waarin ze neergezet worden als een gevaar in het verkeer, tot expliciete verkondigingen van mannen die zichzelf heel belangrijk vinden, dat mannen nou eenmaal moeten leiden en vrouwen volgen.

Dit alles kweekt, met een mooi woord, “permissieve attitudes”: instemming als een vrouw slachtoffer wordt. Want ze had beter moeten weten, ze had zich er niet mee moeten bemoeien, ze had gewoon aan het aanrecht moeten blijven staan, enzovoorts. De laatste 15 jaar zijn dat soort ideeën vanuit fundamentalistische christelijke sektes overgenomen door rechtse politici in de VS, en tegenwoordig worden ze door extreemrechtse partijen gebruikt om stemmen van jonge mannen te winnen****.

Het is natuurlijk onmogelijk om in je eentje daar iets tegen te doen. Dit is een maatschappelijk probleem en daar moet ook maatschappelijk iets tegen gedaan worden. Maar het is wel belangrijk om mannen die dat soort filmpjes graag kijken en dat soort ideeën aanhangen, ver uit je buurt te houden.

Ermee in discussie gaan werkt averechts. Ten eerste legitimeer je daarmee onzinnige ideeën die niet gelegitimeerd zouden moeten worden – het idee dat de plek van de vrouw achter het aanrecht is, is belachelijk. Maar dit soort mensen hebben zichzelf vaak getraind in slimme praatjes, en hoewel ze misschien net doen alsof ze open staan voor een discussie, hebben ze van tevoren al bedacht dat ze zich door een vrouw niet laten overtuigen.

Veel beter is het om met je vriendengroep duidelijk te maken dat dat soort ideeën niet welkom zijn. Er is een prachtig advies van een bar-eigenaar die een nazi die binnenloopt, gelijk weg stuurt. Een van de klanten vraagt: waarom doe je dat? En de barman zegt: eerst komt er een binnen en die gedraagt zich. Na een tijdje neemt ie iemand mee, en dat gaat zo door tot je je ineens realiseert dat je een nazi-bar bent geworden.

Vaak weten we ons geen houding te geven als iemand met seksistische of racistische grapjes komt, of met verhalen over waarom mannen beter zijn dan vrouwen. Dat is niet erg – je hoeft niet direct het beste antwoord te hebben. Waarschijnlijk maakt zo’n antwoord ook niet uit. Belangrijk is om gelijk een muur te vormen en ze niet verder je leven in te laten. Korte, beleefde antwoorden of geen antwoorden zijn vaak het beste. En het is natuurlijk belangrijk je vriendinnen te waarschuwen, zoals je ook zou willen dat zij jou waarschuwen.

Zelfverdediging moet up-to-date blijven

“Zelfverdediging” is misschien een onhandige term voor dit vakgebied. Misschien zou het “weerbaarheid” of “persoonlijke veiligheid” moeten heten. Maar dit ding dat ik zelfverdediging noem, moet blijven evolueren. Er staan levens op het spel.

Daarom probeer ik de onderzoeken van experts uit allerlei vakgebieden te combineren. Niemand van ons kan het alleen, en we moeten samen werken om geweld tegen vrouwen terug te dringen. Natuurlijk gaan we het nooit helemaal de wereld uit helpen, maar we moeten er alles aan doen om levens te beschermen.

Zeker nu seksisme weer ontzettend populair is, moeten we geweld tegen vrouwen met alle macht bestrijden. Dit ding dat ik “zelfverdediging” noem, moet blijven groeien, moet meer input krijgen, moet blijven veranderen. En dat moeten vooral wij als docenten ons aantrekken.
————————————————————————————————————-
* Percy, Sarah. Forgotten Warriors. London: John Murray, 2023.
** Snortland, Ellen. Beauty Bites Beast. Altadena B3 Books, 1998.
*** Monckton-Smith, Jane. In Control. London: Bloomsbury, 2021.
**** Beran, Dale. It came from something awful. All Points Books, 2019.