Laatst werd een vriendin van mij ’s avonds bij het winkelen aangesproken door een man. Ze was alleen, en hij stelde gelijk een hoop persoonlijke vragen. Vaak proberen we in dat soort gevallen in te schatten wie er tegenover ons staat. Is hij te vertrouwen?

Wat we op zo’n moment eigenlijk proberen te doen is inschatten wat zijn karakter is. We willen ons een globaal beeld vormen – en vaak zijn we daarin ook nog bevooroordeeld. Hoe vaak zeggen we niet tegen onszelf “maar hij kan toch ook gewoon aardig zijn?”

Ook in dit geval vroeg het meisje achteraf aan mij “maar het kan toch ook gewoon dat iemand een aardig gesprek heeft met een onbekende?” Want uiteindelijk had ze het “gesprek” afgebroken, en ze wilde weten of ze niet te onaardig was geweest.

Terwijl ze eigenlijk voelde dat ze juist te aardig was geweest. Ze had zich bij de hele ontmoeting niet op haar gemak gevoeld.

Het probleem hier ligt juist in het proberen inschatten van iemands karakter of persoonlijkheid. Want hoe wil je dat doen in zo’n korte tijd? Je hebt misschien maar seconden om je een beeld te vormen. Terwijl persoonlijkheidstests zoals ze wel door psychologen gehanteerd worden, bestaan uit lange vragenlijsten of tenminste moeilijke multiple-choice vragen.

En eigenlijk weten we nog niet zo heel veel van karakter of persoonlijkheid. Psychologen zijn het erover oneens hoe “stabiel” iemands karakter eigenlijk is. Sommigen zeggen, het blijft ongeveer hetzelfde; anderen vinden het zo veranderlijk dat ze zich afvragen of mensen überhaupt een bepaald karakter hebben. Mensen doen vaak dingen waarvan hun beste vrienden zeggen “dat is toch niks voor hem”.

Wat je met het inschatten van iemands karakter eigenlijk probeert te doen, is dwars door zijn gedrag heen kijken om zijn intenties in te schatten. Is hij te vertrouwen of niet?

Maar we kunnen geen gedachten lezen.

En dat hoeft ook niet.

Want we hebben eigenlijk al genoeg informatie in het gedrag van de persoon die voor ons staat. Of karakter echt bestaat, en zo ja, of we dan met zekerheid kunnen zeggen “hij heeft een goed karakter” is eigenlijk veel te filosofisch.

Vind ik dit gedrag leuk? – dat is een veel belangrijker en veel makkelijker vraag.

Vind ik het prettig dat ik als vrouw alleen door een onbekende man wordt aangesproken?

“Je ziet er zo lief uit, ben je ook echt zo lief?” Was zijn eerste vraag. Daarin zitten eigenlijk al 2 waarschuwingssignalen: “charmeren” en “typecasting” zoals Gavin de Becker ze noemt in zijn boek The Gift of Fear.

Een compliment. Maar ben je er echt gelukkig mee? Als het je beste vriendin is die het zegt, die altijd al jaloers is geweest op je mooie haar, en die jaloezie opzij zet om je een compliment te geven. Als het je partner is met wie je al jaren samen bent, maar die jou nog steeds mooi vindt. Maar een onbekende man op straat?

Het is een makkelijk compliment, en tegelijkertijd ook tamelijk loos. Zelf vind ik een mooi compliment bijvoorbeeld als ik ergens heel veel moeite voor heb moeten doen, en het dan toch lukt – als dan iemand zegt: dat heb je goed gedaan.

Vrouwen horen voortdurend “wat zie jij er mooi uit.” Dat is vaak “charmeren”: iemand vleien omdat je iets van haar gedaan wilt krijgen. Zoals in dit geval: doorgaan met het gesprek.

“Ben je echt zo lief?” – dat is “typecasting” – je wordt in een specifieke rol geduwd. Namelijk de rol van lief meisje. Het is moeilijk om je dan niet zo te gaan gedragen (en lief te blijven tegen deze man), zeker als je ook echt een lief meisje bent.

Het andere mogelijke antwoord op deze vraag – “nee dat ben ik niet” is ook een vorm van “typecasting”, namelijk, je wordt uitgelokt om je rol te ontkennen. Maar dan wel in een richting die die man heel goed uitkomt. Het tegenovergestelde van “lief” is “stout” en je kunt al bijna horen hoe dit gesprek verder gaat.

Met deze twee technieken had hij het gesprek geopend, en gezorgd dat het meisje in kwestie het gesprek niet afbrak. Daarna bleef hij van alles over haar vragen: “hoe heet je?” – “wat ben je aan het doen?” – “wat ga je hierna doen?”

Ze heeft op al deze vragen antwoord gegeven, hoewel ze ondertussen dacht: “dat gaat je niets aan!”

Was deze man te vertrouwen? Had hij een goed karakter? Ik zou het niet weten. Misschien was hij gewoon een aardige jongen die wat klungelig probeerde een vrouw aan te spreken. Met vragen over iemands karakter wordt je niet wijzer: je krijgt geen echte antwoorden en zonder die antwoorden kun je niet handelen.

Wat voor gedrag vertoonde hij? Hij sprak een vrouw alleen aan, in een anonieme ruimte. Hij kwam naar haar toe, dus hij wilde iets van haar. Heel simpel. Hij gaf een loos, suggestief compliment. Hij probeerde haar in een rol te duwen. Hij bleef doorvragen. Hij probeerde erachter te komen waar ze hierna heen zou gaan.

Vond ze dit prettig gedrag? Nee.

Meer hoef je eigenlijk niet te weten.

Wat heeft ze goed gedaan? Ze heeft het gesprek beëindigd voordat hij teveel informatie kreeg, en ze is niet met hem meegegaan. (Hoewel ze er wel van baalde dat ze hem haar voornaam heeft gezegd)

Wat kan ze volgende keer beter doen? Op geen enkele vraag antwoord geven, maar een tegenvraag stellen: “Wat wil je?” Of gewoon zeggen: “Ik ben niet geïnteresseerd” en weglopen.

Klinkt onbeleefd? Maar mensen die iets van ons willen, maken vaak juist gebruik van onze beleefdheid. Denk maar aan telemarketing. Ook daar is het enige dat werkt: “Ik ben niet geïnteresseerd en ik wil dit gesprek graag beëindigen.” Met een dalende intonatie, en dan zonder op antwoord te wachten het gesprek ook echt beëindigen.

Lieve, beleefde mensen zoals jij en ik voelen ons daarmee niet op ons gemak. En ook dat mag. Wees er blij mee, dat jij zo bent. Maar probeer die onbeleefdheid wel aan te leren. Het voorkomt wel dat je in situaties komt waar je moeilijker uitkomt. Dat je jezelf in een hoekje laat praten, en dan van alles moet doen om er weer uit te komen.

Lees meer over het beoordelen van gedrag in mijn eerdere blogpost Grensoverschrijdend gedrag.

Tijdens de lessen gaan we dieper in op het herkennen van en omgaan met ongewenst gedrag. Tot ziens bij de training!