Mensen hebben zich altijd al afgevraagd: wat is een goed leven? Hoe kun je vrij en gelukkig door het leven gaan? Misschien lijkt het nu alsof we het antwoord bijna gevonden hadden: veel reizen naar verre landen, veel festivals en andere feesten, samen naar yoga – tot COVID roet in het eten gooide.

Als je de nieuwberichten mag geloven, vinden we het in Nederland bijna onmogelijk om te leven met de beperkende maatregelen. Zijn wij simpelweg niet “gemaakt” voor lastige omstandigheden? Moeten we de hoop op een goed, vrij en gelukkig leven opgeven? Of kun je als mens toch opbloeien in tijden van COVID?

“Goed leven” betekent alleen iets in een context

Eerder schreef ik over goed leven met risico. Leven gebeurt namelijk altijd in een context. Je woont ergens, er zijn mensen om je heen, er is weer en klimaat en je hebt allerlei dingen nodig om te overleven.

Als alles goed met je gaat, merk je dat misschien niet zo. Als je salaris elke maand gestort wordt en je huur automatisch wordt geïncasseerd, en je voor alles pint en nooit aan je limiet zit. Of als het land waarvan je een paspoort hebt, met zoveel andere landen verdragen heeft dat je kunt reizen naar waar je maar wil.

Misschien denk je vol verdriet terug naar een tijd waarin je naar festivals kon, naar verre landen kon reizen, of uren met vrienden in de kroeg kon hangen. Maar voor al die dingen is een enorm apparaat aan maatregelen nodig dat die situatie ueberhaupt mogelijk maakt. Dat apparaat bestond voor het eerst in de geschiedenis, voor een hele kleine groep mensen – in het westen.

Want wat gebeurt er als er iemand een partij slechte drugs meeneemt naar een festival, en mensen worden ziek? Wat gebeurt er als er paniek uitbreekt? Om dat soort evenementen te houden, heb je een grote parate politiemacht nodig, een grote parate groep hulpverleners, genoeg ziekenhuisbedden om mensen op te nemen, professionals om de professionals op te leiden, geld om dat te doen, geld om die tijd vrij te maken, en ga zo maar verder.

Nu blijkt dat dit hele apparaat vrij kwetsbaar is. Wat als de hulpverleners zelf ziek worden? Wat als politie en brandweer zelf worden aangevallen? Elk apparaat – of laten we het een ecosysteem noemen – heeft een limiet en tegen bepaalde dingen is geen enkel systeem opgewassen.

Voor ons was de wereld rondvliegen, twee keer per jaar ver op vakantie en elk weekend feesten “normaal”, maar over de hele wereld bezien is het een extreme uitzondering. Voor verreweg de meeste mensen geldt dat ze niet zomaar kunnen gaan en staan waar ze willen. Dat ze niet op vakantie kunnen. Dat ze niet naar een festival mogen, en als ze dat wel mochten, dat ze er geen geld voor hadden, en als ze er wel geld voor hadden, dat ze er geen tijd voor hadden, en dat als ze er wel tijd voor hadden, ze te moe waren om te gaan. Wat wij een ramp noemen, noemen die mensen “dinsdag”.

Maar ook die mensen leven. Ook die mensen geven de moed niet op. Ook zij kennen geluk, streven doelen na, houden van elkaar, hebben een idee over wat mooi en goed is en wat een goed leven is. Dus waarom zouden wij dat niet kunnen leren?

Zelfverdediging en een goed leven

Onlangs kwam auteur Nick Harkaway op Twitter met het concept “wild sky thinking”:

“‘Wild Sky Thinking’ accepteert radicale verandering als een permanente staat, komt met fluïde en aftakkende strategieën, en streeft ernaar op te bloeien door ketens van leefbare ruimte te scheppen in zeer veranderbare omgevingen.”

Toen ik dit las, dacht ik: Hee, dit is zelfverdediging! Dit is hoe we kunnen leren leven in een wereld waar ziektes, overstromingen, stormen en andere rampen niet meer iets zijn dat alleen mensen ver weg overkomt, maar ook ons. Er zit namelijk heel veel in deze beschrijving:

“Radicale verandering als permanente staat”: Ja! Door alles wat we leren over geweld en de geschiedenis, accepteren we dat het enige dat er altijd zal zijn, is dat alles steeds verandert. Ofwel onze omgeving verandert door politieke of andere veranderingen waar we zelf geen invloed op hebben; of er verandert iets radicaals in onze gezondheid of in de groep mensen met wie we leven.

En wij komen ook met “fluïde en aftakkende strategieën”! Doordat we nadenken over wat het probleem is waarmee we geconfronteerd worden, bedenken we oplossingen, maar we weten dat die niet vaststaan. Er bestaan geen simpele trucjes. Alleen van te voren bedachte strategieën die je kunt aanpassen, veranderen of weggooien al naar gelang wat de situatie van je vraagt.

En zelfverdediging gaat niet over “zomaar” overleven, het gaat over opbloeien. Daarom benoem ik het doel van zelfverdediging altijd als “een vrij, veilig en gelukkig leven”. Ik vergelijk het wel eens met zwemmen. Je kunt leren zwemmen omdat je bang bent om van een boot af te vallen, maar je kunt ook leren zwemmen omdat het heerlijk is om door het water te bewegen en te voelen dat je in staat bent er mee te bewegen in plaats van er hulpeloos door opgeslokt te worden.

“Ketens van leefbare ruimte” vind ik een hele mooi. Het gaat erom dat je ruimte voor jezelf maakt waarin je kunt leven en opbloeien. Maar die ruimte zal nooit hetzelfde zijn, omdat alles steeds verandert. Sterker nog: misschien moet je steeds weer een nieuwe leefbare ruimte scheppen – en maak je gedurende je leven dus steeds nieuwe ruimtes die elkaar in een keten opvolgen.

Harkaway is auteur dus het is natuurlijk zijn vak, maar ik wou dat ik het zo nauwkeurig had opgeschreven!

Ruimte om op te bloeien onder veranderende omstandigheden

Mooi, zo’n beschrijving, maar wat is het praktisch nut ervan? Gelukkig zijn er een heel aantal dingen die je praktisch kunt doen om hier verbetering in aan te brengen.

Schrijf je eigen verhaal

Een manier om je eigen gedrag bij te sturen is om je af te vragen “ben ik iemand die …?” en dan te bepalen wat voor persoon je wil zijn. Ik heb een bepaald beeld bij wie ik wil zijn, en dat maakt het makkelijker om gedrag dat daar niet bij past, niet te doen.

Ik denk dat dit een heel krachtige methode kan zijn om jezelf meer controle over je leven te geven. “Ben ik iemand die bij de pakken neer gaat zitten alleen maar omdat ik niet naar de kroeg kan? Nee! Ik ben iemand die ernaar streeft op de bloeien in elke situatie.”

En dat verhaal mag best groot zijn! Bij de watersnoodramp in 1953 kwamen 1836 mensen om. Bij de grootste treinramp in Nederland, in 1962, kwamen 93 mensen om. In de afgelopen 2 jaar zijn door covid al meer dan 37,000 mensen omgekomen! Dat is ongekend, onvoorstelbaar veel. Tijdens die ramp leef jij!

Door deze twee inzichten te combineren, kun je de held worden in je eigen verhaal, en dat werkt heel bekrachtigend.

Behoud je eigen middelen

Als je me 10 jaar geleden had gevraagd wat de belangrijkste actie is die je nu kunt uitvoeren om je leven vrijer, veiliger en gelukkiger te maken, had ik waarschijnlijk gezegd: leren je meer bewust te zijn van je omgeving. Dat vind ik nu nog steeds ongelooflijk belangrijk: het is een basis die je in korte tijd heel veel meer veiligheid oplevert.

Maar hoe langer ik dit werk doe, hoe meer ik begrijp van het belang van context. Daarom zou ik nu één andere actie misschien nog wel hoger op de lijst zetten: Hou altijd je eigen bankrekening, en laat daar je inkomsten op uitkeren. Hoeveel je ook van je partner houdt. Bewegingsvrijheid en handelingsvrijheid zijn de allerbelangrijkste dingen om goed te kunnen leven.

Geef betekenis aan kleine dingen

Je kunt niet naar de kroeg of naar dat leuke koffietentje. Heeft het nog zin om een luchtje op te doen, je kleren te strijken, of zelfs maar te douchen? Ja! Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Niet om anderen af te troeven, maar voor jezelf. Om “goed beslagen ten ijs te komen” – om de handelingsvrijheid in jezelf te voelen.

En dat mag: een goede indruk achterlaten is niet arrogant of narcistisch. Je mag de beste versie van jezelf zijn, en je mag ook de mooiste versie van jezelf zijn. Je mag best in de spiegel kijken en denken, Hah! Dat ben ik! Wat zie ik er weer goed uit! Zo voel je je meer “klaar voor alles”.

Geef

Waar word je gelukkiger van: een cadeautje krijgen of een cadeautje geven? Denk maar eens terug en het antwoord verbaast je misschien. “Geven” maakt ons gelukkig. Als je in de put zit of het allemaal even niet meer weet: ga complimentjes uitdelen. Ga aardige commentaren achterlaten op socials of geef mensen om je heen gewoon een lichte, aardige opmerking over hoe ze eruit zien of wat ze doen.

Niet alleen verwarmt het om aan ons contact met andere mensen te werken; het geeft je ook weer een ervaring van handelingsvrijheid. Je verbetert de sfeer op de plek waar je bent – dat is overduidelijk het “scheppen van leefbare ruimte”!

Gebruik “min-maxing”

Ondertussen is de term “living your best life” al zo vaak ironisch gebruikt dat iedereen wel weet dat er een heel negatief randje aan zit. Als je constant alleen maar op zoek bent naar het allerbeste, zul je aan de lopende band teleurgesteld worden.

Na de Tweede Wereldoorlog kwamen een paar wetenschappers bijeen om te zoeken of er manieren zijn om een spel altijd te winnen. Bij sommige spelletjes kan dat: daar zijn de regels die je moet volgen bekend en dus zijn de spelletjes niet leuk meer. Bij “boter, kaas en eieren” bijvoorbeeld, is de regel: “plaats je teken altijd in het midden van het veld, en als dat niet meer kan, in het midden van een rij. Als dat niet meer kan, dwarsboom dan je tegenstander”. Zoals in de film “War Games” zo mooi wordt beschreven: “De enige manier om te winnen is om het spel niet te spelen.”

Het idee dat uit hun onderzoek kwam is dat je niet moet proberen je winst te maximaliseren, maar dat de beste strategie is om het minimum wat je kan winnen, zo hoog mogelijk te maken. Het minimum maximaliseren oftewel “min-maxing”. En dat kun je in je hele leven doen. Hoe meer je nadenkt over alles wat je vindt dat je zou moeten hebben, hoe ongelukkiger je wordt. Hoe meer je inzet op kleine dingen waar je plezier aan beleeft, hoe gelukkiger je wordt, en hoe meer controle en handelingsvrijheid je ervaart.

Ga voor dankbaarheid

Er is een bekend experiment dat je kunt doen: neem een notitieboekje en schrijf een week lang elke dag alle dingen op waar je dankbaar voor bent. Niemand houdt het meer dan een paar dagen vol. Waarom? Omdat er teveel dingen zijn om dankbaar voor te zijn. Als je de kraan open draait, komt er drinkbaar water uit. De zon komt op. En ga zo maar door.

Toch is dankbaarheid een heel sterk middel om je eigen handelingsvrijheid en geluk te vergroten. Een verbeterde versie van dit experiment is dan ook om elke avond 3 dingen op te schrijven waar je die dag dankbaar voor was. Dus niet alleen als je een fijne dag had; ook als je een rotdag had. Door zelf op zoek te gaan naar dingen waar jij dankbaar voor bent, ervaar je hoe de manier waarop je naar de dingen kijkt, je geluk kan brengen. Doe je dit langere tijd, dan heeft het een krachtige positieve invloed op je leven.

Werk samen

Het woord “samen” klinkt misschien tegenstrijdig als je thuis zit, je vrienden en collega’s en medestudenten niet kunt zien. Maar in feite is dit wat elke lastige situatie van ons vraagt. Antropologe Margaret Mead zei ooit dat het eerste bewijs voor beschaving een geheeld dijbeen was. Want als een mens een dijbeen breekt, overleeft hij of zij dat alleen als er langdurig gezorgd wordt door andere mensen.

Als je het idee hebt dat je thuiszit alleen maar omdat het moet, dan is dat een zeer demotiverende gedachte. Het geeft je het idee dat iemand anders de controle over jouw leven heeft, en wat je doet, zinloos is. Dat soort demotivatie is niet gezond voor je. Veel beter is het om je te bedenken dat je dit voor een positief doel doet. Elk contact dat je niet hebt, dwarsboomt het virus en vermindert de kans dat het verspreidt en verder muteert. Dat is niet zomaar een succes, dat is iets waarmee je anderen beschermt. Want we weten inmiddels dat zelfs jonge, gezonde mensen, die van de eerste infectie weinig gemerkt hebben, zoveel hersenschade kunnen oplopen dat ze niet meer in staat zijn te werken. Of, erger nog, sterven.

Dat leed voorkomen – dat is waar we het voor doen. En dat doen we samen. Als de overheid ons niet beschermt of als onze werkgever of school van ons verwacht dat we onszelf blootstellen aan riskante situaties, dan kunnen we samen voor onszelf zorgen. Bijvoorbeeld door elkaar te helpen met beschermende middelen en elkaar te steunen in het vermijden van risico’s. Samenwerken en mensen helpen beschermen zijn een hele sterke manier om motivatie, handelingsvrijheid en dankbaarheid te ervaren.

Laat niemand je wijsmaken dat dingen “onontkoombaar” zijn

Net zoals het idee dat je dingen “moet” van de regering, is ook het idee dat dingen onontkoombaar zijn, zeer demotiverend. Deze twee “verhalen” geven jou het idee dat je geen controle hebt over je eigen leven. Dat neemt jou je handelingsvrijheid af en daardoor ga je niet eens meer proberen voor jezelf op te komen.

Er is onderzoek gedaan hoe je dieren het best kunt demotiveren. Dat doe je door dieren “random” te straffen of niet te straffen. Bij mensen werkt het ook goed om ze zoveel verwarrende informatie te geven dat ze uiteindelijk niemand en niks meer geloven. Uiteindelijk leidt dat tot een staat van “aangeleerde hulpeloosheid”, waarbij een normaal, gezond dier niets meer gaat proberen en niets meer gaat doen, en uiteindelijk in een hoekje wegkwijnt. Het is dus extreem belangrijk om niet mee te gaan in demotiverende verhalen.

Een van de grote demotiverende verhalen van nu is dat “iedereen COVID gaat krijgen”, omdat er simpelweg niets aan te doen is. Maar kijk eens naar de grafiek van Our World in Data. In Azië geloven mensen niet dat het onontkoombaar is. En je ziet: dat is het dus ook niet. Het is een keuze. En zelfs als de regering hiervoor kiest, is het nog niet onontkoombaar dat iedereen het krijgt. Het is misschien onontkoombaar dat je eraan blootgesteld wordt. Maar daar zit handelingsperspectief door middel van beschermende middelen en keuze in je contacten.

“Onontkoombaar” is een “self-fulfilling prophecy”: Als je gelooft dat iets niet onontkoombaar is, wordt je geloof waarheid, en als je gelooft dat het wel onontkoombaar is, wordt je geloof ook waarheid.

Je kunt het

Natuurlijk geloof ik niet dat wij in Nederland niet net zo goed zouden kunnen omgaan met tegenslag en ellende als ieder ander, waar ook ter wereld. We zijn het alleen niet meer gewend. “Survival of the fittest” wordt heel vaak verkeerd begrepen. Mensen denken dat Darwin bedoelde: de “fitste” overleeft. Als in, degene die het meest gezond is en het meest aan fitness doet. Maar dat betekent deze zin niet. “Fit” hier betekent: best aangepast aan de omstandigheden. Zoals een kledingstuk een goede “fit” kan zijn.

De kracht om ons aan te passen, hebben wij als mensen allemaal. Maar aanpassen is wel iets wat je moet blijven doen. Niet voor niets is “wees als water” een belangrijke spreuk in de wereld van de gevechtsmethodes. Kun je niet door een obstakel heen, dan zul je er omheen moeten werken.

Het belangrijkst is om deze tijd gezond en wel door te komen. Kook goed voor jezelf en blijf in beweging. Gebruik FFP2 of hoger, houd je vaccinaties op peil, geef jezelf de ruimte om weg te gaan van drukke plekken. Vermijd demonstraties en andere plaatsen waar geweld kan uitbreken. En – blijf in contact met de mensen die om je geven.