Als je jezelf veilig wilt houden, is het natuurlijk belangrijk om te herkennen met welke mensen je beter niets te maken kan hebben. Op maatschappelijk niveau is het ook belangrijk om een idee te hebben van wie daders nu eigenlijk zijn, zodat geld en moeite gestopt wordt in het zoeken naar preventie.

Ga je hiermee de mist in, dan heb je twee problemen: 1) een onschuldige wordt bestraft en 2) de dader loopt vrijer rond dan daarvoor, want hij is nu van de radar en kan nu nóg beter zijn gang gaan.

Onlangs zijn er meer dan 11,000 (!) ongetestte rape kits (dozen met fysiek bewijs in verkrachtingszaken) ontdekt in de VS. En daar kunnen we belangrijke lessen uit halen.

“Een epidemie van ongeloof”

“An epidemic of disbelief” heette het artikel in The Atlantic waar de ontdekking van deze rape kits werd beschreven. Dat gaat over het ongeloof van wetshandhavers en aanklagers tegenover de vrouwen die aangifte kwamen doen. Vaak werd er geen onderzoek gestart. Vaak werd de melder niet eens teruggebeld. En dat is hoe deze rape kits niet werden onderzocht maar in een loods werden opgeslagen.

Toen de kits wél werden getest, werden een heleboel dingen duidelijk. In 30% van de gevallen zat het DNA van de dader al in de FBI-database. Dit zijn dus daders die al bekend zijn bij de politie. In mijn vak wordt vaak gezegd dat het overgrote deel van de misdaden wordt gepleegd door een kleine groep, en ik denk dat dit klopt. Met een simpele check werd dit duidelijk.

En die andere 60%? Daar is zeker meer onderzoek nodig, maar ik bedenk me ook: voor iedere serieverkrachter is er een eerste keer. En bij elke eerste keer zijn er twee mogelijkheden: of je houdt het na deze keer voor gezien, of je gaat door. Er is een bepaald soort mindset voor nodig om een vrouw te verkrachten en dat zo leuk te vinden dat je het nog een keer doet. Misschien is die overige 60% “eerste keren” waarna de dader het voor gezien houdt.

En die 30% zou natuurlijk in werkelijkheid veel hoger moeten zijn. Want het systeem houdt dus per definitie data uit de database (door kits niet te testen). De kans is groot dat er nog veel meer bewijsmateriaal ligt opgeslagen. Een schatting in het artikel noemt “200,000”.

Daarnaast vertelt deze ontdekking het verhaal van hoeveel ketens er zijn in de ketting van misdaad tot veroordeling. Een dader kan alleen veroordeeld (en dus bekend bij de politie en FBI worden) als:

1. Het slachtoffer aangifte doet
2. De politie het slachtoffer gelooft
3. De politie ook echt onderzoek doet
4. De aanklager het idee heeft dat de zaak te winnen is
5. De zaak voor de rechter komt
6. De jury de verdachte veroordeelt

Als het bij één van deze stappen misgaat, komt de dader niet in de database van veroordeelden.

Hier is het ook belangrijk om even stil te staan bij “recidive”: wat “herhaling” betekent en wat we gebruiken als meting voor of daders weer de fout in gaan. In Nederland hebben we een doorlopend onderzoek hiernaar, de Recidivemonitor. Maar het is belangrijk om te begrijpen wat de definitie van recidive is:

“Alleen strafzaken die door de officier van Justitie worden afgedaan met een beleidssepot of een transactie of waarin de rechter een schuldigverklaring uitspreekt, tellen mee.” (Memorandum de WODC-recidivemonitor)

Kortom: iemand komt pas voor de tweede keer in de database als hij voor de tweede keer de vijf stappen hierboven heeft doorlopen. De kans om dus als recidivist aangemerkt te worden is heel klein, zeker in verkrachtingszaken, waarvan we weten dat er weinig aangifte wordt gedaan. Daarnaast heeft de dader zojuist het hele juridische proces doorlopen, en weet dus nu nóg beter wat hij moet doen om uit de gevangenis te blijven. Recidive betekent dus niet of iemand weer de fout in gaat. Want dat weten we waarschijnlijk helemaal niet.

Toch vonden onderzoekers in de 11,000 rape kits dat in 20% van de 30% al bekende daders, het DNA van de dader in meerdere rape kits voorkwam. Zoals onderzoeker Rachel Lovell in het artikel zegt: Elke verkrachting zou onderzocht moeten worden als een serieverkrachting.

Daarnaast blijkt dat serieverkrachters niet een “type”, of een standaard “werkwijze” hebben zoals in films en series. Ze pakken wie ze pakken kunnen. Dat is wat we in mijn vak ook zeggen. Tijdens de les leg ik uit hoe dit werkt en waarom. Het betekent in elk geval dat we niet op zoek moeten gaan naar allerlei crazy figuren met rare fetishes. Op een bepaalde manier is het vinden van daders veel gemakkelijker.

Daders zijn mensen die grensoverschrijdingen plegen

Want als maar 20% van de bekenden van de FBI serieverkrachters zijn, wat zijn die andere 80% dan? Nou, ze plegen ook andere misdaden. Het zijn mensen die de grenzen van anderen niet respecteren. Ze stelen, gaan op allerlei manieren over de schreef, en verkrachten. In ongeveer 80 – 85% van alle verkrachtingen is de dader een bekende, maar daders plegen verkrachtingen zowel tegen bekenden als tegen onbekenden.

Dit is één van de belangrijkste redenen waarom elke grensoverschrijding, van wie dan ook, onmiddellijke actie vereist. Je wil namelijk direct weten hoe die ander reageert als jij je grenzen verdedigt. Want helaas is er niks uiterlijks waaraan je een dader kunt herkennen. Ze komen uit alle lagen van de bevolking en ze wonen overal. Het enige dat ze kenmerkt is hun gedrag.

En dat zou onze blik een beetje moeten veranderen. Er loopt dus een beperkt aantal serieverkrachters rond die waarschijnlijk verantwoordelijk zijn voor het overgrote deel van de verkrachtingen. Dit moeten we niet zien als schimmige figuren waar we geen zicht op hebben. Integendeel. We kennen er allemaal wel een paar.

Maar hier loopt de ervaring van mannen en vrouwen uit elkaar. Mannen kennen ze als joviaal, gul, levensgenieters, grappig, charmant, en verzorgd. Vrouwen ook. Alleen zien vrouwen wat ze met al die eigenschappen doen. Terwijl mannen denken: Zo’n aardige vent kan toch niet zóiets doen?

En dat is waarom “ongeloof” zo’n groot probleem is. Wij mannen zien die grensoverschrijdingen niet. Ik heb genoeg ervaring met mannen die ontzettend aardig en sociaal tegen mij doen, en van wie ik vervolgens van vrouwen hoor wat ze doen als ik er niet bij ben. Voor mij is dat geen tegenstelling. Voor mij ligt het grensoverschrijdende gedrag in het verlengde van het sociale gedrag. Luister maar eens naar de geluidsopname van Weinstein die op een vrouw inpraat.

Voor mannen zit er ook vaak nog de angst bij van de valse aangifte. Als ik tegen mensen vertelde dat ik vertrouwenspersoon was, was het eerste waar ze naar vroegen: “Je krijgt zeker veel valse beschuldigingen?” Nee, waarom? Doe je dat zelf vaak? We denken liever in misdadigers dan in misdaden. Van misdadigers is het duidelijk dat ze gestraft moeten worden. Misdaden bestraffen komt ons nét iets te dichtbij. Want als wij dan een keer “de fout in gaan”, worden wij ook ineens voor misdadiger aangezien!

Onlangs kwam dit idee weer naar boven toen journalist Chris Klomp beschreef dat het meeste kindermisbruik niet wordt gepleegd door pedofielen maar door mannen die op volwassen vrouwen vallen. Hij kreeg een lading nare reacties over zich heen. Want liever kijken we naar mensen die wij als eng ervaren, dan dat we onder ogen zien wie de echte daders zijn:

Wat Chris zegt klopt. Alleen pedofielen die actief zijn noemen we pedoseksueel. De meeste kindermisbruikers zijn noch pedofiel, noch pedoseksueel. Waarom is dit geen geneuzel? Nu worden pedofielen gestigmatiseerd voor al het kindermisbruik. /1

— Ellen Laan (@e_laan) August 9, 2019

Dat laatste is altijd fout, vinden óók de meeste pedofielen. Als je niet goed kijkt wie de daders zijn (ze dus als één pot nat castratie toewensen) zul je niet begrijpen welke complexe factoren wél leiden tot kindermisbruik en kun je dus óók niet aan preventie doen. /2

— Ellen Laan (@e_laan) August 9, 2019

De woede over Klomp’s artikel is natuurlijk ook raar. Alsof verkrachtingen worden gepleegd omdat verkrachters van vrouwen houden.

Dat wij het moeilijk vinden om naar misdaden te kijken in plaats van naar misdadigers, dat wij graag herkenbare groepen mensen bestraffen, dat gaat over ons. Maar daardoor blijven daders vrij rondlopen, en kunnen ze hun daden nog gemakkelijker plegen.

Hoe krijgen we daders weer op de radar?

De titel “een epidemie van ongeloof” geeft eigenlijk het antwoord al. In de voorbeelden die ik om me heen zie, vertonen daders hetzelfde sociale gedrag tegenover mannen en vrouwen. Alleen verbergen ze hun ergste grensoverschrijdingen voor mannen. Er zit dus maar een ding op: vrouwen net zo serieus nemen als we mannen nemen.

Maar valse beschuldigingen dan? Nou, net zoals er een bepaald soort mindset voor nodig is om een verkrachting te plegen, is er ook een bepaald soort mindset voor nodig om iemand vals te beschuldigen. Dat doet niet zomaar iedereen. Valse beschuldigingen komen van mensen die vaker manipulatie gebruiken om onder verantwoordelijkheid uit te komen. Je hoeft echt niet te denken dat elke vrouw in je omgeving dit doet, net zoals je niet hoeft te denken dat elke man in je omgeving een verkrachter is.

Wat ik in mijn loopbaan als docent zelfverdediging heb gemerkt, is dat de intuïtie van vrouwen eigenlijk nooit aanslaat als er niks aan de hand is. De Hagedis heeft geen fantasie. Helaas komt het wel voor dat een dader door de intuïtie heenglipt. Daarom moedig ik vrouwen aan om steeds meer op hun eigen intuïtie te vertrouwen. Ik zeg nooit tegen vrouwen, “Ah joh, die is vast wel oké.” Want zij krijgen informatie die ik niet heb.

Dus vertrouwen in vrouwen is één ding. Vertrouwen in experts is het volgende. Uiteraard is iedereen vrij om te denken en vinden wat ze willen. Maar als je echt iets aan preventie wil doen, als je echt iets wil doen om het leven van vrouwen veiliger, vrijer en gelukkiger te maken, dan is het belangrijk om te luisteren naar de experts.

Expertise is niet het snelste wat er bestaat, want het gaat om opgebouwde ervaring zowel als goeie scholing. Maar we hebben in Nederland veel expertise in huis. In de Centra Seksueel Geweld. In onderzoekers als Laan, van wie bovenstaande tweets zijn. In rechters en advocaten. Want wij hebben in Nederland een rechtspraak om trots op te zijn. En dat vinden burgers ook, als ze tenminste dezelfde informatie als rechters krijgen.

Kortom, laten we luisteren naar de mensen voor wie er iets op het spel staat. Als een vrouw de verkeerde man vertrouwt, is haar leven in gevaar. Zo simpel is het uiteindelijk.