In de veiligheidswereld is het gewoonte om mensen te verdelen in drie groepen: de goeien, de slechten, en de rest. De metafoor die vaak wordt gebruikt is die van herdershonden (politie- en veiligheidsmensen), wolven (criminelen), en schapen. En eigenlijk vind ik dat een beetje raar. Want waarom bewaken herdershonden ook alweer de kudde?

Shepherd’s pie

Er bestaat een overheerlijk Engels gerecht dat Shepherd’s Pie heet: “schaapherders stoofschotel”. Er zit – je verwacht het niet – schapenvlees in. Om het even heel plat te slaan: schapen worden in kuddes gehouden om te worden opgegeten. De herder heeft niet het beste voor met de schapen.

In Left of Bang, een boek over het spotten van terroristen in landen waar je de taal en cultuur niet kent*, wordt terloops gezegd dat als je iemand ziet die zich goed bewust is van zijn omgeving, je waarschijnlijk met een “good guy” of “bad guy” te maken hebt, want normale mensen “hebben niks door” (p.59).

Zo makkelijk worden burgers dus weggezet. “Burger, heeft toch niks door. Volgende.”

Onlangs schreef voormalig FBI Agent Joe Navarro een blog over de seksueel misbruik-zaken in de Amerikaanse olympische gymnastiek-wereld en de Katholieke Kerk. Een van zijn belangrijkste opmerkingen vond ik dat daders gedijen bij organisaties die het hen makkelijk maken:

Ze vertrouwen op instellingen, zoals de Katholieke Kerk en een universiteit in dit geval, om slachtoffers voor ze aan te trekken en als kudde in te sluiten, zodat zij makkelijker en vaker hun misdaden kunnen plegen.

Dát is wat het schapen-idee met mensen doet. Het maakt kuddes, waar de wolven het voor het uitzoeken hebben. Het maakt kuddes waar de herders het voor het uitzoeken hebben.

Het probleem van de omstanders

Op Twitter zie ik slachtoffers van mishandeling en seksueel geweld vaak verzuchten “Was er maar iemand van de omstanders die iets had gedaan.” En ik zie die wens ook bij niet-slachtoffers: eigenlijk zouden we allemaal willen dat er iemand was die “iets doet” op het moment dat we in een moeilijke situatie zitten.

Het ironische is dat juist het omstander-zijn de kans dat iemand ingrijpt, heel klein maakt. Het heet zelfs het “Omstandereffect“. Het is uiteraard tragisch dat omstanders meestal niks doen, maar het is wetenschappelijk aangetoond hoe moeilijk het is om in te grijpen als anderen niks doen.

Zelfverdediging gaat hierover. Het overwinnen van het Omstandereffect en de onderliggende oorzaken daarvan zijn een van de belangrijkste onderdelen van zelfverdediging. Zelfverdediging gaat over leren om te gaan handelen, juist omdat het moeilijk is om te handelen.

In een interview zegt Carolyn Kramer, een agent bij een modellenbureau, over het misbruik dat in haar tijd plaatsvond: “Ik sta hier om te vertellen hoe ik me schaam dat ik niet de tools of de resources of de moed had om het te stoppen.”

We denken vaak dat niets doen… niets doen is. Dat het geen kosten en geen consequenties heeft. Maar ook niets doen is een keuze. Ook niets doen heeft kosten.

Als ik dat soort dingen over “burgers” of “schapen” lees, dan denk ik ten eerste: het is niet leuk om een schaap te zijn. Maar daarnaast is het ook schadelijk. Carolyn Kramer heeft kennelijk het gevoel gehad dat ze niet de tools of resources had. Dat is natuurlijk niet zo, maar ja. Burgers hebben toch niks door. Toch?

En het nare is: er zit een behoorlijke kern van waarheid in. Ik zie het vaak genoeg. Mensen die in hun handtasje aan het rommelen zijn terwijl ze door het station lopen. Mensen die zitten te appen tijdens het autorijden of fietsen.

En als ik de tijd heb, en die mensen zo even bekijk, zie ik vaak genoeg dat er iets misgaat: ze missen hun bus of trein, ze botsen ergens tegenaan, ze botsen tegen iemand aan en krijgen dan ruzie, ze schrikken, enzovoort enzovoort.

De term “situational awareness” – je bewust zijn van je omgeving – is de laatste tijd negatief in het nieuws geweest, omdat vrouwen het zat zijn om te horen “maar lette je wel goed op?” als hen iets naars is overkomen. Logisch, want dat is achteraf niet echt een terechte vraag. Dat ruikt naar victim blaming.

Maar preventief gaat er weinig boven situational awareness. Een heleboel kleine en grote ellende kan voorkomen worden door je bewust te zijn van je omgeving, waar je bent, wie daar zijn, en – wat vaak vergeten wordt – hoe jouw woorden en daden daar invloed op hebben.

We hebben uitdagingen nodig

Als ik zoiets lees als “burgers hebben toch geen benul,” dan wil ik geen burger zijn. Lijkt me helemaal niet leuk. Dat is voor mij heel belangrijk: wat is leuk? Ik zoek altijd naar manieren om mijn training op een positieve manier te integreren met mijn leven.

Als het niks positiefs brengt, brengt het namelijk alleen maar angst, en angst waar je niet naar kunt handelen, heeft geen zin. (Angst waar je naar kunt handelen wel).

Ten eerste denk ik dat het positieve aan situational awareness is, dat je – goh – meer dingen opmerkt. Ik denk dat het niet voor niets is dat dichters en schilders ook ridders en samurai waren. En dat zen zo belangrijk was voor samurai: als je waakzaam bent, zie je ook de prachtige dingen die het leven te bieden heeft.

Ten tweede denk ik dat het onderbelichte onderdeel van situational awareness heel belangrijk is: dat je ziet hoe jouw woorden en daden invloed hebben op de situatie om je heen. Jij bent een onderdeel van de situatie! Jouw handelingen hebben net zoveel invloed op de werkelijkheid als de handelingen van anderen. Ook al realiseer je je dat voor het eerst op het moment dat je een Belgenmop vertelt op het moment dat er, zonder dat jij het wist, een Belg bij zit.

Maar ik denk dat er nog iets extra’s bij zit, iets diepers. Je kent misschien de kreet “use it or lose it”: als je een bepaalde eigenschap niet gebruikt, raak je hem kwijt. Dat is heel letterlijk zo; spiermassa kan bijvoorbeeld heel snel afnemen als je niet sport, en met pensioen gaan is rampzalig voor je hersenen.

Als mensen hebben we uitdagingen nodig. Niet alleen om te groeien, ook gewoon om niet achteruit te gaan. Even voor de duidelijkheid: een uitdaging is een obstakel dat je met moeite kunt overkomen. Een obstakel dat je nooit kunt overkomen is geen uitdaging, dat is een muur. Een obstakel dat je makkelijk kunt overkomen is ook geen uitdaging: dat is een routineklus.

Mensen zijn altijd op zoek naar uitdagingen. Verveling kan je ziek maken. Er is zelfs een woord voor: Bore-out, het tegenovergestelde van burnout.

Zoals ik in mijn vorige blogpost schreef, gaan uitdagingen over werken met angst. Een goeie uitdaging heeft genoeg angst om niet makkelijk te zijn, maar niet zoveel dat je erdoor verlamd raakt. Al Huang en Lynch beschrijven in Thinking Body, Dancing Mind hoe bergbeklimmers en skydivers dit managen (p.88)**. Niet teveel en niet te weinig.

De beste uitdagingen zijn zinvolle uitdagingen

Leren valbreken is hier een mooi voorbeeld van. Toen ik dat ging leren, was ik behoorlijk bang mijn hoofd hard te stoten tegen het asfalt en het beton waar ik op trainde. Maar ik kon mijn eigen voortgang managen; zelf bepalen hoeveel ik achter elkaar oefende en wanneer ik naar de volgende stap ging.

Maar dit is niet alleen een goeie uitdaging omdat vallen betekent dat je werkt met angst. Het is een zinvolle uitdaging, omdat je in het dagelijks leven best wel eens zou kunnen vallen, en het handig is als je leert dat te doen zonder jezelf te beschadigen.

En ik denk dus dat situational awareness op precies dezelfde wijze een zinvolle uitdaging is. Niet alleen houdt hij je scherp en behoedt hij je voor ongelukken en erger. Hij verbindt je met je omgeving. Hij verbindt je met het hier en nu.

Maar meer nog dan dat, hij herinnert je eraan dat je ook meedoet in de wereld. Dat ook jij meespeelt. Zinvolle uitdagingen zorgen ervoor dat jij geen schaap wordt. Geen omstander.

In Developing the Survival Attitude beschrijft Phil Duran hoe het agenten kan helpen mentaal door scenario’s te lopen (l.648)***. Zijn boek is bedoeld voor politie en handhavers, maar ik denk dat het idee van mentale scenariotraining voor iedereen een zinvolle uitdaging is.

Je voorstellen hoe je onder bepaalde omstandigheden zou handelen – belangrijker, hoe je succesvol zou handelen, is een leuke puzzel die direct toepasbaar is in het dagelijks leven. Alleen al om jezelf de beste kans te kunnen geven bij elke mogelijke ramp.

Maar ook hier is het belangrijkste: het traint je om geen omstander te worden.

Ontwikkel een voorkeur voor handelen

Wat mentale scenariotraining doet, is je een handelingsperspectief bieden. Je gaat nadenken over wat je in elke situatie zou doen. En “doen” is het grote verschil tussen schapen en wolven/herdershonden. Ik denk dat het niet leuk is om een burger of een schaap te zijn, omdat je geen handelingsperspectief hebt. Je doet eigenlijk niet mee in de wereld.

Als jij zou willen dat omstanders jou komen helpen… zou je dan niet ook zelf het soort omstander willen worden dat een ander gaat helpen? Als we allemaal willen dat een ander ons helpt, maar zelf niet het soort persoon willen worden dat een ander helpt…

Je kunt het vergelijken met leren reanimeren. Zo’n training kost een paar uur. Enkele uren maar, om te leren hoe je een leven kunt redden. Als jij het nodig hebt, hoop jij toch ook dat er iemand anders is die kan reanimeren? Hoeveel is die paar uur dan als investering?

En als niemand bereid is die investering te doen… Zou je je laten reanimeren door iemand die er niet in getraind is? Zo zit het ook met ingrijpen in situaties die met geweld te maken hebben.

Je moet leren het soort persoon te worden die gaat handelen, en je moet genoeg begrijpen van hoe geweld werkt om niet de verkeerde handeling te kiezen. En toch duren dit soort trainingen maar 8 of 10 uur. Hoe groot is die investering nou helemaal?

Relevante uitdagingen voor een zinvol leven

In mijn vorige blogpost vertelde ik dat ik vind dat zelfverdediging direct toepasbaar hoort te zijn in je dagelijks leven. Anders heeft het geen zin.

En ik denk dat het dat ook is. Situational awareness, valbreken, assertiviteit en alle andere aspecten van zelfverdediging zijn zinvol omdat ze relevant zijn voor jouw leven.

Ze maken je niet alleen tot méér dan een schaap; ze zorgen dat je meedoet in de wereld. Jij kunt degene zijn die een slachtoffer van misbruik redt.

En dan kunnen we die drie groepen eindelijk weggooien. Dan zijn er geen schapen meer. Jij hebt alles al in je om tegen de wolven op te staan. Laat niemand anders je die mogelijkheden afnemen. Laat niemand anders jou als schaap wegzetten.

Wij kunnen ervoor zorgen dat er geen kuddes meer zijn voor daders om uit te kiezen.

————————————————————————
* Van Horne, Patrick. Left of Bang: How the Marine Corps’ Combat Hunter Program Can Save Your Life. New York: Black Irish Entertainment, 2014.
** Al Huang, Chungliang and Lynch, Jerry. Thinking Body, Dancing Mind. New York: Bantam Books 1992.
*** Duran, Phil L. Developing the Survival Attitude. Looseleaf Law Publications, 2002.