Laatst verzuchtte iemand dat ze hoopte dat ze de principes uit mijn blogposts ooit in de praktijk kon brengen. Ik antwoordde dat dat vast goed zou komen: “Juist op het moment dat het niet heel groot is, maar heel klein.”

“Eh – hoe bedoel je dat?”

“Ik wacht op de magie”

Soms lijkt het alsof we even tijd nodig hebben voor we een uitdaging kunnen aangaan. We moeten ons dan ergens overheen zetten. Bij zelfverdediging is dit extra van belang, omdat je wel even een paar drempels over moet voor je bereid bent iemand écht te slaan. En nou juist dát is wat je moet leren om zelfverdediging werkend te krijgen.

Een van mijn leerlingen benoemde dat aarzelen als volgt: “Ik wacht op de magie.”

Volgens Wikipedia is magie “de kunst van het manipuleren van de werkelijkheid […] op basis van verborgen krachten.”

En inderdaad, bepaalde aspecten van zelfverdediging lijken soms wel eens op magie. Je kunt met heel weinig beweging heel hard slaan. Dat ziet er zo anders uit dan wat je verwacht, dat je haast gaat denken dat je gebruik maakt van bovennatuurlijke krachten.

Helaas wordt die mythe aangewakkerd door allerlei bewonderaars van tai ji quan en andere gevechtskunsten. Met gebruik van de magische “chi”-krachten zou je een tegenstander al op afstand kunnen uitschakelen.

Helaas, de laatste keer dat iemand dat probeerde in een wetenschappelijk experiment, kreeg hij een boel rake klappen van zijn heel erg niet-magische tegenstander (daar is een filmpje van en dat is niet leuk om te zien).

Nou heb ik zelf dus echt helemaal geen spatje magie. Ik heb echt núl beschikking over bovennatuurlijke krachten, dus ik kan dat jullie ook niet leren. Sorry.

Wat ik jullie wel kan leren, is de beschikking over doodnormale, natuurlijke krachten. Want dat heeft namelijk iedereen. En weet je wat het geheim is? Dat is genoeg.

Wachten op de magie maakt dingen groter

Dat is leuk, maar fysiek dingen leren is makkelijk, veel makkelijker dan je over de drempels heen zetten die je belemmeren. Dus daar heb ik de vraag van mijn cursist nog niet mee beantwoord.

Okee. Wat gebeurt er nou eigenlijk bij dat aarzelen? Wat ik veel zie, is dat mensen een soort rituelen hebben om drempels over te gaan. Tot tien tellen, diep ademhalen, een raar hupje voor ze gaan slaan.

Het idee is dat dit je “eroverheen” helpt – maar ik denk dat het juist averechts werkt. Het vult de tijd tussen het nu en het ding dat je wilt gaan doen op met allerlei handelingen. Die handelingen maken het groter. En ik denk dat als die handelingen in je geest gekoppeld zijn aan “moeilijke dingen gaan doen”, het je angst of weerstand alleen maar groter zal maken. Dan ga jij tot tien tellen en dan denkt je geest, “Oh nee, daar gaan we weer.”

Wat ik ontdekte was dat moeilijke dingen doen makkelijker wordt als je de tijd tussen het nu en het ding juist leeg laat. Ik stel me dat voor als een lagedrukgebied. Door de leegte wordt de druk in het moment lager, en daar word ik automatisch naartoe getrokken. Dan kan ik direct van start gaan.

Denken aan niks

Om die tijd leeg te laten, helpt het dus om je rituelen achterwege te laten en in plaats daarvan gewoon even te “denken aan niks”. Nou ja, “gewoon even” – dat vinden we toch ontzettend moeilijk? Daar zijn allerlei meditatiescholen voor, om dat te leren.

Meditatie in het Japans is “mokuso” (黙想). Het eerste karakter betekent “stil worden, stoppen met praten”; het tweede betekent “gedachten”. Dus letterlijk even je gedachten laten ophouden met kletsen.

Dat lijkt iets heel groots. Meditatie is dan ook zelf weer met veel rituelen omgeven. Een speciale ruimte, liefst zo stil mogelijk. Een speciaal kussen. Het zingen van een sutra. Een gong. Met een beetje geluk een zen-priester in een mooi gewaad…

En eigenlijk is dat allemaal best een beetje gek.

Als je kijkt naar de geschiedenis van zen en gevechtsmethodes, dan zie je dat mensen steeds op zoek zijn naar: “Waar laat je nou je geest?” – met andere woorden: “Waar concentreer je je op? Waar ben je met je aandacht?”

De zenmeester Takuan* beschrijft heel letterlijk waar je dan die geest kunt laten: in je hand op het moment dat je iets gaat doen, in je tegenstander als je wordt aangevallen, in het zwaard van de tegenstander, en zo verder. En dat dit allemaal niet werkt, want zodra je gedachten daar zijn, mis je wat er werkelijk aan de hand is, en ben je te laat.

Vaak zeggen we dat het helpt als je je aandacht bij je buik houdt. Zelfs in het westen realiseren we ons tegenwoordig dat die buik wel erg belangrijk is. Je buik kan je helpen meer bij jezelf te komen, terug in het hier en nu.

Maar Takuan zegt: “Eigenlijk is dat nog maar een laag niveau van begrijpen. Je zou de geest vrij moeten kunnen laten”. Zwaardvechtmeester Yagyu Munenori, correspondentievriend van Takuan en trainer van de militaire heersers van Japan, schrijft in zijn boek** de volgende anekdote:

Een priester vraagt een oude man: “Wat is de weg?” En de oude man antwoordt: “De normale geest is de weg.”

Eh, wacht, wat? We zoeken al jaren naar wat we nou met onze aandacht moeten doen, hoe we ons gepieker stil krijgen, hoe we ons het beste kunnen concentreren? We richten zen-scholen op, we kiezen de perfecte ruimtes om in te mediteren, we verzinnen er allemaal rituelen omheen om echt tot rust te komen? En dan komt er een of andere oude vent en die zegt: De normale geest is de weg???

平常心 – heijoshin

Het woord hierboven is wat er in de originele tekst staat voor de “normale geest”. Het eerste karakter betekent “vlak, gelijkmatig, vrede”. Het tweede betekent “normaal, alledaags”.

Dus tja, het staat er echt. “Tsune no kokoro” (常の心). De alledaagse geest.

En is dat eigenlijk ook niet best logisch? In het alledaagse kun je alles aan. Koffie zetten, door de stad fietsen, je werk doen.

常に居て

急に合わす

De Japanse zwaardvechtmethode iai (居合) is hier zelfs helemaal op gebaseerd. het eerste karakter, “i” (居) komt van “tsune ne ite” (常に居て); het tweede, “ai” (合) komt van “kyu ni awasu” (急に合わす).

Verblijf in alledaagsheid

Reageer met grote snelheid

Ik denk dat dat het geheim is. Het geheim van in het moment zijn. Want dit ene moment is de enige plek waar je kunt handelen. Dáár gaat het gebeuren. Of niet.

We gebruiken vaak de metafoor van kersenbloemen om dit te benadrukken. Kersenbloesems zijn er héél even. Na één storm of regenbui liggen ze op de grond. En plotseling zijn ze allemaal weg. Maar in het moment dat ze er zijn, zijn ze prachtig.

Je kunt niet willen dat ze er altijd zijn. Je kunt ze niet bewaren. Maar als je er helemaal bent in het moment dat ze er zijn, kun je er ontzetten van genieten.

En toch zijn ze zo alledaags als wat. Het is gewoon maar de natuur.

17de eeuwse Japanse zenmeesters en zwaardmeesters citeren, hoogdravend? Nope. Een van mijn favoriete uitspraken van veiligheidsexpert Rory Miller*** is: “Don’t make it special. It’s not special.” Jullie doen niets anders dan wat zij deden. Jullie zijn met precies dezelfde dingen bezig.

Laatst zat ik te wachten op mijn leerlingen. De zon scheen door de ramen en maakte ruitvormen op de vloer van mijn gymzaal. Er hing een prachtige, verstilde sfeer.

Het is maar een heel gewoon gymzaaltje van een basisschool. Zo eentje waar iedereen les krijgt. Met van die lange banken, touwen en ringen, en een bok. Stilte en een beetje de geur van zweet. Normaler kun je het niet krijgen.

Ik heb wel eens gezegd dat het voor mij de plek is waar magie gebeurt. Maar eigenlijk is dat niet waar. Alles wat daar gebeurt is normaal. Alle fantastische dingen die mijn cursisten daar voor elkaar krijgen, krijgen ze voor elkaar zonder een greintje magie. Ze hebben niks extra’s nodig. Het zit allemaal al in henzelf.

Tegen de cursist bovenaan deze post zei ik ooit: “Je hoeft niet te wachten. De magie is er al.” En dat klopt dus niet. De waarheid is: Je hebt geen magie nodig.

De alledaagse geest is de weg.

—————————————————————————
* Soho Takuan, Een mysterieus geschrift over Onbeweeglijke Wijsheid, 17de eeuw. Mijn vertaling.
** Yagyu Munenori, Het Boek van Familieoverleveringen met betrekking tot Gevechtsmethodes, 17de eeuw. Mijn vertaling.
*** Rory Miller, Facing Violence seminar. Nederland, Oktober 2015.