Onlangs was ik bij een reanimatie-training. Na de uitleg mochten we zelf borstcompressies oefenen op de pop. Een aantal leerlingen probeerden het. Ze duwden de borst van de pop een paar keer een klein beetje in. Niet in het juiste ritme. Niet de vereiste 30 keer. Niet de vereiste 5cm diep. Je zag het ongemak op hun gezicht. Ze stonden weer op met de woorden “Nou, ik hoop dat ik het nooit echt meemaak.”
Dat vond ik jammer. En toch kan ik het me heel goed voorstellen. Je zit daar, je legt je handen op die pop, en plotseling besef je over wat voor situatie je het hebt. Tja, dat komt even aan.
Alleen: je bent daar voor niets anders.
Net als met de veiligheidsinstructies in een vliegtuig. Je ziet bijna niemand opletten, de kaart met verdere instructies bestuderen, of om zich heen kijken om te checken welke uitgang het dichtst bij is. En dan denk ik: waarom niet? Heb je iets beters te doen op dat moment?
Uit een aantal onderzoeken blijkt dat mensen tijdens een ramp vaak simpelweg niets deden om zichzelf te redden. De BBC heeft daarover laatst een goed artikel gepubliceerd. Slechts 15% van de mensen weet in een crisissituatie het hoofd koel te houden.
Uiteraard is het mijn taak jou te helpen bij die 15% te horen.
Tijdens een crisis beschik je niet over je optimale geest
Ik vertel wel eens over wat ik zie in het uitgaansleven. Dat een meisje van 20 op de dansvloer bij haar billen wordt gepakt door een man van 50, dat ze dan door danst en daarna nog met een glimlach “Dankjewel” zegt, voor ze overstuur wegloopt.
Dat ik dit al honderd keer heb gezien en nog nooit iemand heb gezien die de dans níet heeft afgemaakt.
Niemand gelooft mij.
Dus dan vraag ik mensen zich in te leven in de situatie. Probeer eens op te noemen wat er allemaal met je gebeurt op zo’n moment:
- Er is harde muziek
- Je probeert te volgen bij het dansen
- Iedereen danst netjes het nummer af
- Je vriendinnen glimlachen bemoedigend naar je
- De man kijkt je aan
- De man praat tegen je
- Je hebt misschien wat gedronken
- …
En in die situatie probeer je ondertussen te bedenken wat je hiervan vindt, of je hier misschien iets van mag zeggen, wat je dan moet zeggen en hoe…
Alle omstandigheden vragen al zoveel rekenkracht van je hersenen, en dan moet je ook nog rationeel een inschatting maken en een beslissing nemen?
Het probleem is dat je in die situatie straks niet beschikt over dezelfde helderheid als waarmee je nu deze blogpost zit te lezen.
In een crisis werken je instincten niet altijd mee
Er wordt wel gezegd dat in een crisissituatie je “vechten of vluchten”-instinct actief wordt. Helaas is dat niet helemaal waar. Crisissituaties zijn voor de mens historisch gezien: aangevallen worden door een groot roofdier.
Stel, je hebt net je tent opgezet en je bent je sausijsjes aan het grillen, en er staat ineens een sabeltandtijger voor je neus.
Vechten? Mwah.
Vluchten? Veel roofdieren hebben een jachtinstinct waardoor ze achter alles aanrennen wat wegrent.
Hmm, en wat als je nou niets doet? Een grote hap lucht nemen, je mond dichthouden en bevriezen? Gek genoeg geeft dat in dit geval de grootste kans op overleven. Niet altijd, maar wel genoeg dat de meeste mensen die nu nog leven, afstammen van mensen die ooit in gevaar niets deden.
Dat instinct zit er dus hard ingebakken en dat is een van de dingen waar je mee te maken krijgt in een crisissituatie.
Helaas heeft bevriezen niet zoveel zin als je vliegtuig in brand staat, als er een tsunami aankomt, of als je door een menselijke aanvaller wordt aangerand.
Daarom heeft het zin om iets anders achter de hand te hebben dan alleen je instinct en de overgebleven rekenkracht die je op dat moment hebt.
In de tijden vóór een crisis wil je niet steeds met een crisis bezig zijn
Maar natuurlijk wil je niet steeds bezig zijn met wat er allemaal voor ergs kan gebeuren. Daarom is het ook logisch dat mijn medeleerlingen bij de reanimatie-training weinig zin hadden om te worden geconfronteerd met een realistische situatie.
Tijdens een avondje uit wil je niet de hele tijd bezig zijn met wie er wel en wie er niet te vertrouwen is. Tijdens een vliegreis wil je niet de hele tijd hoeven denken aan een noodlanding. In een café wil je niet steeds hoeven denken “Wat als er brand uitbreekt?”
En dat is nou precies wat ik met mijn lessen zelfverdediging probeer te bereiken. Sinds 1998 beoefen ik de Japanse zwaardvechtkunst iaido. De naam “iaido” is een afkorting van een motto:
常に居て tsune ni ite
急に合わす kyu ni awasu
Vrij vertaald:
“Als je in het alledaagse in kalmte verblijft
Kun je heel snel elke situatie tegemoet treden.”*
De bedoeling van zelfverdediging is dat je in je hele leven kalmer wordt, omdat je weet dat je in een crisissituatie kunt handelen.
Zelfverdediging is voorbereid zijn
En om dat te kunnen doen moet je je voorbereiden. En dat roept bij de meeste mensen weerstand op.
Maar hoe erg is het nou eigenlijk?
In het vliegtuig luisteren naar de veiligheidsinstructies, de kaart met uitgangen lezen, kijken welke uitgangen het dichtst bij je in de buurt zijn, en je even voorstellen hoe je in een met rook gevulde cabine opstaat en naar de uitgang loopt.
Hoeveel tijd denk je dat dat kost? 5 minuten? Op een vlucht van een uur?
In een bioscoop of café even kijken waar de dichtstbijzijnde nooduitgang is. Een minuut?
In mijn lessen geef ik soms huiswerk op. Bijvoorbeeld: “Bedenk je hoe jij soms ongewenst benaderd wordt, en bedenk daarop een makkelijk te onthouden standaardzin.”
In het voorbeeld van het dansen: bedenk wat de “trigger” is voor jou om actie te ondernemen. Bedenk één standaardzin. Bedenk wat je doet als die zin niet het gewenste effect heeft. Schrijf dit op in een schrift of zet het in je telefoon.
Hoe lang duurt dat? 10 minuten? 15? En je kunt het ergens in een leeg kwartiertje doen, ’s avonds thuis of in de trein of waar dan ook. Heb je dit eenmaal bedacht, lees het een paar keer voor jezelf door, stel je de situatie voor en hoe jij daarin handelt, en klaar. Je hoeft je tijdens het uitgaan niet meer druk te maken.
En daar gaat het om.
* Dit is mijn eigen vertaling, mede gebaseerd op een aantal andere uitspraken over zwaardvechten.