Zelfverdediging is individueel en niet afhankelijk van iets of iemand anders. Dat is belangrijk, want je hoeft niet te wachten totdat de wereld gaat veranderen of een ander je gaat helpen. Het betekent dat je voor jezelf mag opkomen en jezelf mag beschermen tegen beschadiging.

Dat betekent niet dat ik vind dat het allemaal wel goed zit in onze maatschappij. Ik denk dat we er allemaal van zouden profiteren als onze cultuur op een aantal punten stevig zou veranderen. Daarom hierbij vijf maatschappelijke veranderingen die belangrijk zijn in de strijd tegen seksueel geweld.

1. Woorden doen er toe

De taal die we voor dingen gebruiken, heeft invloed op de mensen over wie we praten. Onze taal geeft ook weer waar we staan met betrekking tot de onderwerpen waar we over praten. Daarom is het belangrijk dat we beseffen wat onze woorden zeggen over onze standpunten.

Gaat dit seksueel geweld direct verminderen? Nee. Ik denk dat veel mensen de onderliggende misvatting hebben dat daders seksueel geweld plegen omdat ze niet weten dat het verkeerd is, of omdat ze niet anders kunnen. Ik denk dat die misvatting heel logisch is, maar toch een misvatting.

Het belang van ons uitspreken is dat we een ijkpunt maken: net zoals je als individu je grens aangeeft, kun je als maatschappij ook je grens aangeven. Hierdoor weten mensen die slachtoffer zijn geweest dat ze medestanders hebben, dat het verkeerd is dat iemand deze misdaad tegen hen pleegt. Daders weten dat ze dit soort misdaden niet openlijk mogen plegen en dus iets moeten ondernemen om het stiekem te maken. De dingen die het stiekem maken, zijn herkenbaar, en zijn dus aanknopingspunten voor individuen om zich te verweren, en voor de rechtspraak om misdaad te herkennen.

Te vaak zie ik in krantenartikelen opmerkingen als “het 13-jarige slachtoffer had een relatie met een 45-jarige man”. Dat kan niet. Dit is geen relatie. Volwassenen mogen geen seksdingen met kinderen doen, dus dit is misbruik of ontucht. “Ze gingen naar een hotel waar ze seks hadden”. Wederom, dit is geen seks, dit is misbruik. En een 13-jarige gaat niet “samen” met een man van 40-plus naar een hotel.

Onlangs werden twee vrouwen door een man doodgeschoten. Een krant meldde dat het waarschijnlijk ging om een “conflict in de relationele sfeer”. Dat kan niet. Twee mensen neerschieten is geen “conflict”, tenzij alle drie de personen bewapend waren en willens en wetens op elkaar hebben geschoten. Het is ook niet “in de relationele sfeer”. Geweld is geen onderdeel van de relationele sfeer.

De mensen die in de Tweede Oorlog in concentratiekampen zijn vermoord, zijn niet “omgekomen”, ze zijn vermoord. De oorlog tegen Oekraïne is geen “conflict” maar een aanval of een invasie. De mensen die zijn gestorven aan COVID-19 door het beleid om het virus te verspreiden in plaats van te stoppen, zijn niet “overleden” maar omgekomen.

Te vaak wordt het woord “controversieel” gebruikt. Racistische opmerkingen zijn racistisch. Ze zijn niet controversieel. Complotverhalen zijn oplichting, of leugens. Niet controversieel. Beleid waarbij vrouwen bepaalde rechten wordt ontnomen, zoals op dit moment in de VS gebeurt, is seksistisch of discriminerend. Niet controversieel.

Dit heeft niets met politieke standpunten te maken. Mensenrechten zijn niet politiek betwistbaar, en elk mens met een greintje fatsoen is tegen verkrachting, moord en racisme.

2. Stop met het verheerlijken van oplichting

Woorden doen er ook toe in de zin van: ze roepen een bepaald beeld op. Seksueel geweld en ander geweld tegen vrouwen lijkt meestal meer op oplichting dan op fysiek geweld. En helaas verheerlijken we als maatschappij oplichters, en lachen we hun slachtoffers uit.

Een van de vreemde aspecten hiervan is dat we de woorden van “spel” gebruiken voor oplichting. Over iemand die opgelicht is, gebruiken we de uitdrukking “they’ve been played”. Iemand die vrouwen versiert als “overwinningspunten” zonder zich te bekommeren om trouw of toestemming, noemen we een “player”. Het bekendste verkrachtingshandboek heet zelfs “The game”.

Ik noem dat vreemd, omdat volgens mij de eerste regel van elk spel is dat je weet dat je er aan deelneemt, en dat je daarvoor gekozen hebt. Terwijl oplichting nou juist compleet afhangt van het feit dat het slachtoffer niet weet dat ze opgelicht worden. Verder is een spel gebaseerd op regels die voor alle spelers gelden. En seksueel geweld is er nou juist op gebaseerd dat het slachtoffer zich aan allerlei sociale regels houdt, terwijl de dader aan alle regels maling heeft.

Oplichting zou een spel zijn als het plaats vond in een arena waar iedereen vrijwillig, willens en wetens deelneemt, waar de regels voor iedereen hetzelfde zijn, en overal duidelijk te lezen zouden zijn. Maar dat zijn oplichting en seksueel geweld juist niet. Naast “players” worden dit soort verkrachters ook wel “pick up artists” genoemd. Alsof het een “kunstvorm” zou zijn om slachtoffers die niet weten dat ze in een spel zitten en zich aan sociale regels houden waar de “artiest” maling aan heeft, met allerlei trucs en drugs proberen te overheersen.

Het verheerlijken van daders en het belachelijk maken van slachtoffers is wat je de “criminele mindset” zou kunnen noemen. Een inbreker vindt dat jij het verdient om bestolen te worden, omdat er een raam niet goed dicht zat, omdat je slot verouderd was, of om wat voor onzin-reden dan ook. Er is altijd wel iets te verzinnen over waarom jij het zou verdienen om slachtoffer te zijn.

Als maatschappij zouden we hier niet in mee moeten gaan. Maar helaas stikt het van de films en series waarin diefstallen, berovingen, oplichterij en andere ellende gevierd worden, en slachtoffers belachelijk worden gemaakt. Natuurlijk, het zit in ons om het slachtoffer de schuld te geven. Er zijn allerlei manieren waarop ons brein graag wil denken dat slachtoffers sukkels zijn, en hetzelfde ons nooit zal overkomen.

Maar dat is een irrationele gedachte. Daders van seksueel geweld charmeren zelden alleen het slachtoffer. Meestal wordt tenminste een deel van de directe omgeving ook ingepalmd. En als je denkt dat de charme van een dader alleen op het slachtoffer werkt, en niet op jou, dan is dat je eerste fout.

3. Stop met stalking “romantisch” te noemen

Als we het dan toch hebben over verheerlijking van seksueel geweld: veel van wat in “romantische” films gebeurt, is zeer grensoverschrijdend. Een van mijn docenten noemde de romantische films uit de jaren ’80 en ’90 gewoon “stalking”. Mannelijke hoofdpersoon doet toenadering naar vrouwelijke hoofdpersoon, en vrouwelijke hoofdpersoon wijst de toenadering af. Daar had het moeten stoppen.

“Nee” is het einde van een discussie, niet het begin. Als iemand niet geïnteresseerd is in jouw toenadering, dan laat je die persoon met rust. Helaas is in veel films “nee” juist het begin van het verhaal. De hoofdpersoon gaat stiekem uitvogelen wat de ander leuk vindt, gaat van alles aan zichzelf veranderen en een heel verzinsel optuigen om die ander mee te overreden. Dat is stalking.

Daarom heb ik ook moeite met het idee van “hard to get spelen”. Ten eerste: “to get”. Het hele idee van vele romantische films en actiefilms: dat hij haar uiteindelijk “krijgt”. Je “krijgt” geen mensen, want mensen zijn geen bezit. Wat betekent het dat hij haar “krijgt”? Is het verhaal dan afgelopen? Het klinkt voor mij als een koloniale bezetting. Dat is geen liefde.

Maar “spelen” – daar is het woord weer – dat je “nee” zegt, is natuurlijk een heel slecht idee. Want hoe moet de ander nou het verschil weten tussen een echte een een gespeelde “nee”? Ook hier weer: die ander weet helemaal niet dat hij of zij in een spel zit, en de hele opzet van de situatie draait er om dat die persoon dat niet weet. Dat is natuurlijk fijn voor degene die met “nee” speelt, want zo kun je degene die jouw “nee” respecteert wegzetten als iemand die jouw spel niet snapt, en iemand die jouw “nee” negeert, wegzetten als iemand die over je grens gaat.

Er zijn genoeg liefdesverhalen te vertellen die niet gebaseerd zijn op misleiding en het overschrijden van grenzen. Dit artikel gaat over de maatschappij, dus ook hier weer: het is belangrijk dat wij ons uitspreken, dat wij als omstanders geen stalking pikken.

Dus we moeten ook direct stoppen met opmerkingen als “Ach, hij vindt je gewoon leuk”, “Ach zou is hij nou eenmaal” – zeker tegenover kinderen en jongeren. Stalking is geen romantiek.

4. Stop met de verschillen tussen mannen en vrouwen uitvergroten

Over de verschillen tussen mannen en vrouwen bestaan een hoop “broodje aap”-verhalen. Misschien heb je wel eens gehoord dat vrouwen bredere heupen hebben dan mannen, en dat ze daarom minder goed kunnen sporten. Allebei de onderdelen van deze bewering zijn niet waar. Het gemiddelde van alle vrouwenheupen ter wereld is breder dan het gemiddelde van alle mannenheupen ter wereld. Maar dat zegt niets over de verschillen tussen individuen. Ik kan als man bredere heupen hebben dan jij als vrouw. Aan de heupen van een skelet kun je niet zien of iemand man of vrouw is.

Afgezien nog van het feit dat “mannen”, “vrouwen” en andere genders sociale constructies zijn. Er is geen biologische test die je kunt doen waardoor je kunt bepalen wat andermans gender is. Je zult altijd moeten luisteren naar hoe die persoon zichzelf bepaalt.

Het tweede deel van de bewering is ook niet waar. Vrouwen zijn niet minder goed in sport, en er is niets biologisch wat dat zou kunnen bepalen. Zowel mannen als vrouwen zijn effectieve wezens, want iedereen die dat niet was, heeft de evolutie niet overleefd. De verschillen die er zijn, hebben geen invloed op zoiets fundamenteels als overlevingskracht.

Als je ziet dat vrouwen minder sporten of minder goed zijn in een bepaalde sport, is het belangrijk om eerst te onderzoeken welke barrières er speciaal voor vrouwen zijn gemaakt. Dat kan al zoiets sufs zijn als kleding. Bij judo en karate bijvoorbeeld worden vaak witte pakken gebruikt. En dat is onhandig voor vrouwen en meiden als ze hun periode hebben. Maar die pakken hebben helemaal geen bijzondere betekenis. Net zoals honkbal en basketbal werden judo en karate beoefend in het ondergoed uit de periode waarin de sport werd uitgevonden. Honkbal- basketbal- en judopakken zijn eigenlijk ondergoed. Daar kunnen we best wat aan veranderen.

In andere sporten lijken mannenuniformen te gaan over makkelijke draagbaarheid, bijvoorbeeld een simpele korte broek, en vrouwenuniformen om het benadrukken van seksuele aantrekkelijkheid, zoals korte rokjes, zeer korte strakke broekjes waarbij een deel van de billen zichtbaar is, of zwempakken die aan de voorkant zeer smal zijn gesneden. Dit kan heel veel invloed hebben op de manier waarop de deelnemers zichzelf zien, en is dus typisch een barrière die er voor vrouwen is maar niet voor mannen.

Daarmee pleit ik absoluut niet voor verhullende kleding. Als jij je krachtig voelt in sexy kleding: power to you! Waar het me om gaat is dat je zelf zou moeten mogen kiezen. Er zijn zat manieren om een uniform weer te geven en spelers toch zelf de keuze te laten over hoe ze eruit willen zien.

5. Stop met beweren dat aantrekkingskracht eerlijk is

Een onderdeel van het verhaal in “romantische” films en series is dat als je maar een goed mens bent en hard je best doet, je die ander wel “krijgt”. Het idee is dat aantrekkingskracht “eerlijk” is. En dat is het natuurlijk niet.

Ik ken genoeg voorbeelden van zeer nare, grensoverschrijdende mannen waar vrouwen voor in de rij staan, en goede mannen die nog niet eens date kunnen krijgen. Ik twijfel er niet aan dat het voor vrouwen hetzelfde is en je zo voorbeelden kunt geven van nare vrouwen waar mannen voor in de rij staan en goede vrouwen die genegeerd worden.

De laatste tijd is het populair om jezelf “sapioseksueel” te noemen, of te komen met kreten als “intelligence is sexy”. Maar ook dat is niet eerlijk. Verdienen mensen die niet zo intelligent zijn geen liefde?

Wie we aantrekkelijk vinden en wie niet is niet logisch en ook niet eerlijk. We kunnen leren houden van iemand om wie ze helemaal zijn, als we genoeg tijd hebben om samen met die persoon door te brengen. Maar de eerste aantrekking, daar kunnen we meestal niks aan doen. En onze persoonlijke voorkeuren ontstaan vaak al heel vroeg: Ellen Laan en Rik van Lunsen schrijven in hun boek Seks! dat de “love map”, de constructie over wie we op liefdes- en seksueel gebied zijn, al rond ons 8ste jaar gevormd wordt (p 84)*.

Ik denk dat de scenario’s zoals in jaren ’80 romantische films en in het “eerlijke” idee van aantrekkingskracht, gebaseerd zijn op het idee van een transactie. Als ik aan eis A, B en C voldoe, dan “krijg” ik die persoon die ik wil. Liefde en seks worden dan een soort “ding” dat je “koopt”. Ik denk dat dat ongezond is en voor veel misverstanden en ellende zorgt.

In plaats van een transactie, “seks kopen met diploma’s” (om het even heel plat te slaan), denk ik dat we eerlijker moeten zijn over liefde en seks als dingen die je samen laat groeien. Een relatie die kan ontstaan als je veel tijd met elkaar doorbrengt. Een relatie waar je aan moet werken. Tuurlijk, het is handig als je voor het contact begint al een boel levensvaardigheden hebt. Maar het echte werk begint als de relatie begint.

En daar geldt denk ik: het werk is goed zolang je oprecht kunt blijven. Zodra je jezelf in een mal aan het gieten bent om die ander te pleasen, is het niet oprecht meer. Dan krijgt die ander ook niet degene die ze willen, maar een soort toneelstukje daarvan. En voor jezelf is het natuurlijk ook niet goed – je wil worden wie je wil worden, en niet wie iemand anders vindt dat je zou moeten zijn.

Kortom: laten we eerlijk zijn over wat aantrekking, liefde en seks zijn. Dat maakt ons allemaal oprechter en vrijer om de juiste keuzes te maken. Alles wat gebaseerd is op deceptie, is geen liefde.

En nu?

Denk ik dat deze vijf maatregelen seksueel geweld gaan laten ophouden? Nee. Ik denk dat er niets bestaat dat seksueel geweld gaat laten ophouden. Ik denk dat seksueel geweld er altijd zal zijn, en dat het belangrijk is dat we ook daarin eerlijk zijn. Dat we aan goed verwachtingsmanagement doen, om elkaar en onze kinderen geen sprookje voor te schotelen dat nooit zal uitkomen.

Er staan overal langs de snelweg borden dat je 100 mag, maar toch rijden mensen 160. Als voetganger heb je het recht om bij een zebrapad over te steken, en dan moeten auto’s stoppen. Maar toch zal ik nooit zonder te kijken een zebrapad oversteken. Auto’s kunnen nou eenmaal doorrijden en de consequentie van niet opletten is gewoon te groot.

Het idee van emancipatie is nou juist: vrijheid. Jezelf afhankelijk maken van de vraag of een ander zich aan de regels houdt, is vrijheid juist inleveren. Daarnaast is de kans klein dat mensen 160 rijden omdat ze niet zouden weten dat ze maar honderd mogen en dat het verkeer gevaarlijk is. De kans is groot dat daders maar een kleine groep zijn, die per persoon vele misdaden plegen. En seksueel geweld kan ook gebeuren door een misverstand.

Toch zou ik deze maatschappelijke veranderingen graag zien. Dat we met z’n allen ergens voor staan, en dat we afspreken: dit is beschaving, want dit is wat al onze levens beter maakt. Er is ooit een SIRE-campagne geweest voor beter gedrag in de openbare ruimte: “de maatschappij dat ben jij”. Ik vond dat een gemiste kans, want het had natuurlijk moeten zijn:

“De maatschappij dat zijn wij.”
——————————————————————————————————-
* Laan, Ellen en Lunsen, Rik van. Seks! Prometheus, 2017.